Artykuły - Zbliżenia Interkulturowe

fermühle« jest doskonały, prasa Zurychu
jednogłośna w zachwycie, a publiczność
każdego wieczoru zapełnia salę. Jest to dla
mnie szczera radość”. Po latach w swojej
autobiografii Punkt zwrotny Klaus wspominał:
„»Młynek« miał oddźwięk: podobał
się. Mieszkańcy Zurychu okazali się jeszcze
bardziej podatni i wdzięczni niż rok
wcześniej monachijczycy. Odbyło się tournée
po Szwajcarii”. Naziści bardzo uważnie
obserwowali występy kabaretowe córki
Tomasza Manna i reakcje publiczności.
Z wściekłością musieli dostrzec, że
Szwajcarzy wcale nie chcieli wysłać „Pfeffermühle”,
„gdzie pieprz rośnie”, wręcz
przeciwnie, jak relacjonuje Ute Kröger,
uważano, że program jest „potulny”, chociaż
sensacja, jaką wzbudzał kabaret, „niebezpieczna”.
Szwajcaria była poddawana
coraz silniejszym naciskom ze strony swojego
sąsiada – Rzeszy i coraz mniej chętnie
widziała u siebie wyraźnie antynazistowski
kabaret. W kantonie Zurychu
doszło do szeregu akcji protestacyjnych
zorganizowanych przez szwajcarskich
„frontystów”, które miały na celu uchwalenie
„Lex Pfeffermühle”, ustawy zakazującej
występów „kabaretom zagranicznym
z tendencją polityczną”. „Pfeffermühle”
podejmuje działalność poza
granicami Szwajcarii, w Europie. Wyjeżdża
na tournée do Holandii, nazywanej
przez Erykę „najlepszym terenem łowieckim”,
planuje występy w innych europejskich
państwach. W Europie działalność
trupy kabaretowej trwa prawie trzy lata.
Różne programy są pokazywane w Austrii,
Holandii, Belgii, Luksemburgu i
Czechosłowacji – łącznie ponad tysiąc
(1034) przedstawień, podczas których
według zasady „zawsze niebezpośrednio
i czysto literacko”, nie wymieniając żad-
Paweł Strózik: Głośne „Nie!” Hitlerowi
nych nazwisk, nie nazywając miejsc i konkretnych
zdarzeń, odnoszono się do życia
świata polityki i sztuki, reagowano na
aresztowania i egzekucje ludzi literatury
i sztuki, ostrzegano przed konformizmem
i społeczno-politycznym indyferentyzmem.
Cała Europa słyszała „sztandarowy”
monolog „Die Dummheit”, w
którym rozsądek pokonuje głupotę, przynosząc
nadzieję:
Ich bin die Dummheit, hört mein Lied
und nehmt es nicht zu leicht.
Nichts gibt’s, soweit das Auge sieht,
das mir an Dummheit gleicht. […]
Der Leute Hirn verklebe ich,
ich nag’ an der Substanz.
Von ihrem Stumpfsinn lebe ich,
es ist ein toller Tanz.
Besonders bin ich eingestellt,
auf Herren, die regier’n.
„Pfeffermühle” działał na emigracji
zgodnie z radykalnym i wzruszającym
hasłem: „Wir wollen uns lieber mit
Hyänen duzen/ Als drüben mit den
Volksgenossen heuln! […] Die ganze
Heimat und ein bisschen Vaterland/ Die
trägt der Emigrant von Mensch zu
Mensch – landauf, landab/ Und wenn
sein Lebensvisum abläuft/ mit ins Grab”.
W ten postulat wpisuje się jeden z najbardziej
znanych tekstów Eryki Mann, „Die
Kälte”. Zimno, będące motywem przewodnim
utworu, panuje nie tylko w czasie
zimy, ale przez cały rok – chłód obojętności,
z której Eryka próbuje wyrwać
pogrążonych w letargu, uśpionych w bierności
i znieczulicy, okłamywanych i pełnych
obaw obywateli:
Wer faselt da von Ungerechtigkeiten?
Von Mord und Marter, die zum
Himmel schrein?
69