Artykuły - Zbliżenia Interkulturowe

jest najpiękniejszym wkładem Polaków
do sztuki europejskiej”. Tak więc literatura
niemiecka i polska poezja chronią
Reicha-Ranickiego przed depresją, szczególnie
w okresie kiedy Hitler triumfalnie
zdobywa Europę. Wszyscy liczyli na aliantów,
Ranicki też, czemu dał później wyraz
w pocztówce do przebywającej w Londynie
siostry. „Przez cały czas trwania
wojny byłem pewny zwycięstwa aliantów,
nawet przez chwilę nie wątpiłem. Nawet
podczas nieustannie słonecznych, a dla
nas mrocznych dni po zdobyciu Paryża
moje przekonanie nie zachwiało się nawet
na chwilę. Byłożby to myślenie życzeniowe?
Nie, chyba nie. Skąd zatem czerpałem
pewność? Zawiniło zapewne pruskie
gimnazjum, które stale, również na
lekcjach niemieckiego, wpajało nam przekonanie,
iż w dziejach ludzkości ostatecznie
zawsze zwyciężała sprawiedliwość”.
Armia niemiecka zbliża się do Warszawy
ogarniętej chaosem ewakuacji. Również
Ranicki wraz z bratem uciekają na
wschód, gdzie napotykają zniszczone
wioski i zburzone miasta. Niedaleko
Brześcia przekraczają Bug i po dalszej
wędrówce zatrzymują się w małej wiosce
na Polesiu. „Nie było tam bomb, były jedynie
łąki, lasy i pastwiska, jeziora i mokradła
oraz nędzne chłopskie chaty. W
każdym razie można w nich było zanocować.
Tyle że łóżek nie było; wieśniacy
sypiali na ławach, rozstawionych wzdłuż
ścian. Ławy, zydle i stoły – oto całe umeblowanie.
Żadnych szaf, żadnych komód?
Nie, najwyraźniej nie były one potrzebne
mieszkańcom wsi. Nie posiadali nic
takiego, co można by umieścić w szafach
lub komodach. Przepaść cywilizacyjna
pomiędzy zachodnią a wschodnią częścią
Polski była bardzo duża – to się wiedzia-
N. Honsza, S. Wolting: Naznaczony piętnem zagłady
ło. Że jednak jest tak ogromna, że istniały
w Polsce okolice, gdzie ludzie żyli nie
inaczej niż w średniowieczu – tego dowiedziałem
się dopiero we wrześniu 1939
roku”. Mieszkańcy tej wsi – dodaje Ranicki
– „byli, podobnie jak spora część polskiej
ludności, analfabetami”. Nie pozostali
tu długo. Wynędzniali i skrajnie wyczerpani
wrócili do Warszawy, która okazała
się jednym wielkim rumowiskiem. W
zniszczonym przez bomby mieszkaniu
zastali wystraszonych rodziców, a w zajętej
przez Niemców stolicy polskiej, gdzie
w ówczesnej Europie mieszkało wówczas
bodaj najwięcej Żydów, pejzaż prawdziwie
tragiczny w swej wymowie. Ulicami
snuły się dziwne i dla okupantów dotąd
nieznane postaci: ortodoksyjni Żydzi,
używający częściowo zrozumiałego dla
Niemców języka jidysz, owi przez „Stürmera”
opluwani podludzie, „owe straszliwe
azjatyckie hordy, które zagrażają Europejczykom,
a Aryjczyków, szczególnie Niemców,
zamierzają pozbawić życia”. Ortodoksyjnych
Żydów poniżano obcinaniem
brody, w czym niestety brała udział
również miejscowa ludność. „Kto wyłapywał?
Niemieccy żołnierze? Oczywiście
oni również, ale częściej ci, którzy natychmiast
oddali się na usługi nowym panom:
polscy chuligani i nieroby wszelkiej maści,
często wyrostki, szczęśliwe, że znalazły
zajęcie zabawne i obfite w najróżniejsze
sytuacje”. Wkrótce zabrano się również
do Żydów asymilowanych, napadano
na dobrze sytuowane domy mieszczańskie,
gdzie rabowano złoto i biżuterię,
ale też dawano upust najniższym instynktom:
„Żołnierze napadający co rusz
na żydowskie mieszkania – wspomina
Reich-Ranicki – chcieli się wzbogacić.
Lecz nie można nie doceniać także inne-
15