Artykuły - Zbliżenia Interkulturowe

znaleźli się w getcie, skazani na cierpienie
i nędzę, znoszący głód i mróz, bród i
odchody. Na nich wszystkich, młodych i
starych, sprytnych czy głupawych, położył
się mroczny, straszliwy cień, od którego
nie sposób było się uwolnić: cień
śmiertelnego strachu [...] Zubożenie
mieszkańców getta postępowało błyskawicznie
– a władze niemieckie starały się
proces ten dodatkowo przyśpieszać. I tak
w 1941 roku zarekwirowano wszystkie
futra będące w posiadaniu Żydów, nie
tylko futrzane płaszcze, bo także kołnierze
i czapki. W getcie występowało naturalnie
również złodziejstwo, natomiast
nie było ani jednego przypadku morderstwa
– za to jeden przypadek kanibalizmu:
trzydziestoletnia kobieta, która
oszalała z głodu, usiłowała spożyć pośladek
wycięty ze zwłok dwunastoletniego
syna. Kiedy tłumaczyłem stosowny raport
na niemiecki, pouczono mnie, że tę
sprawę powinno się zachować w tajemnicy
[...] W getcie kręcono również filmy:
wielu niemieckich żołnierzy i oficerów
sporządzało pamiątki przed wyjazdem do
domu. Pracowali również zawodowi filmowcy,
zapewne członkowie Kompanii
Propagandowych. Preferowanymi motywami
byli żebracy i kaleki, których widok
miał świadczyć o żydowskim brudzie i
wywoływać obrzydzenie. Kręcono również
sytuacje inscenizowane: filmowcy
prowadzili żałośnie, a nawet odpychająco
wyglądających Żydów do restauracji w
getcie. Właścicielowi nakazywano, aby
możliwie bogato zastawił stół niedobrowolnych
gości. Reżyser bądź kamerzysta
aranżowali hulankę: miało to pokazać,
jak dobrze Żydom się żyje [...] Kręcono
także sceny seksualne: niemieccy dokumentaliści
z pistoletem w ręku zmuszali
N. Honsza, S. Wolting: Naznaczony piętnem zagłady
młodych mężczyzn do kopulowania ze
starymi i niezbyt atrakcyjnymi kobietami,
a młode dziewczęta ze starymi mężczyznami.
Filmów tych, które częściowo
odnaleziono po wojnie w berlińskich archiwach,
nigdy publicznie nie pokazano:
podobno ministerstwo propagandy oraz
inne instancje niemieckie obawiały się, że
miast odrazy mogłyby wzbudzić litość”.
Reich-Ranicki relacjonuje również
swoje kontakty z twórcą tajnego archiwum
w getcie – historykiem Manuelem
Ringelblumem oraz opisuje bez tragicznego
patosu ostatnie chwile Adama Czerniakowa.
Na początku ten, jak go określa
– męczennik i bohater, próbował sprostać
swej misji. Usiłował łagodzić bezmiar
zbrodni, a mimo to pogardzano nim i
okrutnie znienawidzono. Naturalnie –
czego autobiografia nie ukrywa – nie był
wolny od ludzkich słabości: był trochę
naiwny i próżny. Próbowano go też obarczyć
winą za barbarzyństwo Niemców,
czemu Reich-Ranicki ostro się sprzeciwia.
Upokarzany, bity i torturowany trwał na
posterunku. Jest natomiast prawdą, że
otaczali go agenci gestapo, o czym nie
miał najmniejszego pojęcia. Kiedy nastąpiła
gwałtowna eksterminacja i pewnego
dnia zażądano od niego dostarczenia na
Umschlagplatz 10 000 Żydów, a każdego
następnego dnia 7000 – zażył cyjanek. Do
żony napisał: „Żądają ode mnie, abym
własnymi rękoma zabijał dzieci mego
narodu. Nie pozostaje mi nic innego, jak
umrzeć”. Krytyk zamyka ten rozdział
wspomnień znamienną refleksją: „Kiedy
usłyszałem o samotnej śmierci Adama
Czerniakowa, pomyślałem oszołomiony
i wstrząśnięty o tych poetach, których nie
tylko lubił i chętnie cytował, lecz także
brał na serio. Pomyślałem o wielkich pol-
17