Artykuły - Zbliżenia Interkulturowe

Obydwa tomy zasługują na uwagę szerokiego
kręgu znawców historii kultury i
języka na całym obszarze Śląska, jak również
współczesnej sytuacji językowej w zachodniej
części Górnego Śląska.
Obszerna i opatrzona bogatym aparatem
naukowym praca Danieli Pelki poświęcona
jest różnorodnym aspektom dwujęzyczności
rodzimej ludności Górnego Śląska
w kontekście historycznym i współczesnym.
Na wstępie części teoretycznej autorka
przedstawia historię polsko-niemieckich
kontaktów językowych od okresu średniowiecznej
kolonizacji niemieckiej, poprzez
lata panowania czeskiego, habsburskiego i
pruskiego aż do czasów najnowszych. W
terminologii Pelka nawiązuje do nieodżałowanego
kolońskiego slawisty rodem z
Górnego Śląska Reinholda Olescha (1910-
1990), który jako pierwszy wprowadził do
języka fachowego bardzo trafne pojęcie
„polnisch-deutscher Kontaktraum Oberschlesien”.
Jako istotną cezurę Pelka przyjęła
przemiany polityczne roku 1989, kiedy
to po prawie 45 latach brutalnego prześladowania
języka niemieckiego i wszelkich
śladów niemieckiej przeszłości na
Górnym Śląsku udało się przeforsować
obowiązujące w cywilizowanym świecie
standardy (wszakże nie bez oporów „patriotycznego”
betonu i dzięki zdecydowanemu
poparciu opolskiego biskupa Alfonsa
Nossola). Język niemiecki odzyskał rangę
odpowiadającą zapotrzebowaniu społecznemu
w tym regionie i wielowiekowej
dwujęzycznej tradycji. Zgodnie z prawdą
historyczną autorka nie pominęła w swych
wywodach równie brutalnej polityki antypolskiej
na Śląsku Opolskim w okresie III
Rzeszy, gdy m.in. Kościół katolicki mimo
sprzeciwu ówczesnego arcybiskupa wrocławskiego
kardynała Adolfa Bertrama
zmuszony został do zaprzestania używania
języka polskiego w duszpasterstwie, a w latach
1934-1937 urzędowo zniemczono ponad
1000 starych słowiańskich nazw miejscowości,
zastępując je różnymi „staroger-
Recenzje
mańsko” brzmiącymi dziwolągami językowymi
(np. Schodnia – Ostdorf, Schewkowitz/Dziewkowice
– Frauenfeld) lub nazwiskami
nazistowskich dostojników
(Kandrzin/Kędzierzyn – Heydebreck, czy
też najbardziej drastyczny przykład: Sczedrzik
– Hitlersee).
Bardzo cenny dla naukowego środowiska
śląskoznawczego jest szczegółowo
przedstawiony stan badań, ujmujący znaczną
część literatury przedmiotu. Uzupełnienie
tego rozdziału stanowi niezwykle starannie
opracowana obszerna bibliografia,
w której uwzględnione zostały również najnowsze
niemieckie publikacje, nie zawsze
łatwo dostępne w Polsce. Świadczy to o doskonałym
rozeznaniu autorki w temacie i
godnej uznania naukowej rzetelności.
W części empirycznej, stanowiącej zasadniczą
część tej wartościowej publikacji,
autorka przedstawia wyniki własnych badań
naukowych. Na podstawowy korpus
materiału empirycznego składają się głównie
nagrane teksty pochodzące z licznych
rozmów z ludnością niemiecką okolic Głogówka.
Jest to w miarę homogeniczny obszar,
na którym dla znacznej części społeczeństwa
język niemiecki posiada rangę języka
ojczystego. Na konkretnych przykładach
autorka ukazuje ciekawe zjawisko interferencji
języka polskiego, szczególnie w
zakresie wymowy (określanej pojęciami
„phonetische Transferenz” i „phonologische
Transferenz”). Część tych tekstów
przytoczona została w wersji oryginalnej.
Trzeci tom omawianej opolskiej serii
wydawniczej stanowi krytyczna edycja
dwóch historyczno-literackich i kulturoznawczych
tekstów z lat trzydziestych XIX
wieku. Obydwa ukazały się we Wrocławiu.
Są to Schlesiens Antheil an deutscher Poesie. Ein
Beitrag zur Literaturgeschichte Augusta Kahlerta
(1835) i Schlesien’s Bedeutung im Entwicklungsgange
der neuesten deutschen Kunst und schönwissenschaftlichen
Literatur. Eine kunsthistorische und
kunstphilosophische Skizze Karla Eitnera (1837).
Jak podkreślają we wstępie redaktorki na-
185