Artykuły - Zbliżenia Interkulturowe

wtedy częściej w dobrach rodzinnych na
Morawach. W 1855 roku przeniósł się do
Nysy, gdzie w domu córki Teresy von Besserer
zmarła jego żona. Pisarz zaprzyjaźnił
się z biskupem wrocławskim Heinrichem
Försterem i chętnie przebywał w
jego letniej rezydencji na zamku Johannesberg.
Zmarł na zapalenie płuc 26 listopada
1857 w Nysie, pogrzeb odbył się na
miejscowym cmentarzu Jerozolimskim.
Poezja Eichendorffa odznacza się tak
wielką prostotą, że zdaje się nie wymagać
komentarza. Jest to jednak prostota nieco
zwodnicza, ponieważ wybrane świadomie
przez pisarza artystyczne środki wyrazu
ukryte są głębiej i nie narzucają się
czytelnikowi wprost. Na zewnątrz miała
to być poezja jak najbardziej naturalna
w takim znaczeniu, w jakim odnosi się
to do łatwo wpadającej w ucho i swobodnie
śpiewanej pieśni: bez nadmiaru odkrywczych
i kunsztownych metafor i z tą
szczególną dyspozycją, która polega na
wydobywaniu poetyckości ze zjawisk i
sposobów mówienia pozornie zupełnie
zwyczajnych i narażonych wręcz na banalność.
A jednak Eichendorff zawsze
potrafi nadać im taką świeżość uczucia,
autentyczność i czułość, że czytelnik łatwo
ulega magicznej sugestii tych strof.
Jest to muzyczność absolutna, bez jednego
fałszywego tonu, a ujawnia się ona w
różnych uprawianych przez Eichendorffa
gatunkach lirycznych, nawiązujących
do pieśni ludowej i szlacheckiej, wędrownej
i żeglarskiej, krajobrazowej, ojczyźnianej
i miłosnej, do hejnału i pieśni myśliwskiej,
do żartobliwej piosenki studenckiej
i burszowskiej, do serenady, elegii,
hymnu i epickiej ballady. Odczuwali
to wybitni kompozytorzy (Mendelssohn,
Schumann, Brahms, Wolf, R. Strauss i
Andrzej Lam: Joseph von Eichendorff
długi szereg innych), którzy przyoblekali
te pieśni w formę muzyczną. Dominującą
tonacją poezji Eichendorffa jest
marzycielska nostalgia, tęsknota do zagrożonych
przez przyziemność egzystencji
wartości czystych i szlachetnych, podziw
dla zmiennej i ciągle tej samej natury,
której postrzeganie wiąże człowieka z
siłami kosmosu, odnawianie się sił żywotnych
i olśnienie chwilą, utwierdzanie
się w nadziei pomimo wszystko i zachęta
wobec innych, aby wyrwali się z gnuśności.
Często jednak dochodzi też do
głosu rozdarcie wewnętrzne, świadomość
zmierzchu i pustki, przemijania i obecności
w naturze sił budzących niepokój,
lęk i grozę. Znaki natury nie są czytelne
od razu, domagają się klucza, czarodziejskiej
różdżki, która otwiera do nich dostęp.
Zawiera się w tych znakach zarówno
sens pradawnych legend, jak obietnica
przyszłości, będąca ostrzeżeniem
przed kultem przeżytych form. Jest to
więc skala bardzo szeroka i daleka od jednoznaczności,
a życie zgodne z naturą
staje się nie tylko naśladowaniem naturalności
śpiewu słowika czy skowronka,
ale aktem po ludzku heroicznym, który
trzeba z trudem wypracować. Nawet gdy,
wydawałoby się, nic nie zdradza tego
wysiłku na powierzchni, wrażliwe ucho
zawsze, także w chwilach lirycznego uniesienia,
usłyszy głos: „pomimo wszystko”.
Pogodna religijność Eichendorffa była
pomocna w neutralizacji narastającego
lęku, służyła obronie przed nieobliczalnymi
porywami namiętności, które łatwo
mogą prowadzić do rozpaczy, nihilizmu
i rezygnacji.
Od tłumacza wymaga ta poezja przede
wszystkim zachowania w możliwie nienaruszonym
stanie dykcji poetyckiej, natu-
27