Stran: L - Z

M. Arif Cizîrî li havîna sala 1912 an li navenda Botan(bajarê Cizîrê) li taxa Mîr
Elî hatiye dinya ye. Ji aliya dewlemendiya Kultur û taybetmendiyên netewî
herêma Botan di Kurdistanê de xwedî cihek taybete û heta mirov dikare bêje
deryakî bê ser û bine ji taybetmendiyên netewek dêrîn û zêdetir ji 4 hezar salye
wir jiyan dest pêkiriye. Bi taybet di warê dewlemendiya stran folklorê de her
gundekî Botanê mîna kaniyekê ji dewlemendiya ziman, çand û folklorê Kurdî ye.
Her wiha di dîroka siyasiya netewa Kurd de ji Cizîra Botan yekemîn paytextê
dewleta Kurdistanê di çaxa mîrê Botan, Mîr Bedirxan Begê mezin de ye.
M. Arif Cizîrî di ciyekî wiha de hat dinê.Wek xûyaye sala ji dayik bûna
hunermendê nemir M. Arif Cizîrî hevçax bi wan salên reş ku qirkirina cîranên
kevnarên Kurdan(yanî Ermenî) ji aliyê desthilatdariya Osmaniyan ve dest
pêkiriye.Bêhna qirkirin û kuştina mirovan li her dera cihna Ermeniyan tesîreka
pir giran li ser his û ramanên zarokan hişt û heya roja ku xatir ji jiyanê jî xwest,
ew bîranînên talên zarokatiya xwe ji bîr nekirin.
Bi giştî dest pêka jiyana M. Arif Cizîrî bi van sê bûyerên jêr re hevçerxe:
1. Şerê cîhanê yê yekemîn(1914-18)
2. Jenosîd û qirkirina Ermeniyan(1908 heya 1915)
3. Hilweşîna împaratoriya Osmaniyan û çar perçe kirina Kurdistanê.(1915 S.
Pîko û 1923 Lozan)
Tengasiyên aborî, xela û çend bîranînên M. Arif Cizîrî:
Van sê bûyerên navbirî rewşa jiyanê ji her alî ve xistibûn nava tengasiyên dijwar.
Di vê navê de bi taybetî destpêkirina şerê malwerankerê cîhanê yê yekemîn
jiyana gel bi giştî tevlihev kir.
Van bûyerên tal û dijwar M. Arif ku teze çavên xwe bi ronaya jiyana cîhanê
vekiribûn, pir êşandin û heya roja ku li ser rûyê dinê bû bi xemberî behsa jiana
wan rojên nexweş û reş dikir. M. Arif Cizîrî ku xwediyê malbetek bi rûmet
mezin bû, her roj dîmenên dilşewat di koçe û kolanên Cizîra Botan de bi çavên
xwe di dîtin. Wek dibêjin bûyarên zarokatiyê qet ji bîr naçin û xuyayê M. Arif
Cizîrî hest nêzîkî û zarok jî qet ew roj ji bîr nekirin. Ew heya roja ku mir jî ew
rojên ku çend zilaman ji bona xwarina goştê pisik, kuçik an jî her heywanekê
din ku dîti bû, hev û din perçiqandin û hev û din ji bo têrkirina zikê xwe bi zanin
û an nezanîn kuştin. Êdî pisikên nava mal û kolanên Cîzîrê bi bûn xwarina gelek
kesan. Nexweşiyên cur be cur her dera welat girtî bûn ber xwe, tu rojek nebû ku
M. Arif Cizîrî nûgehştî termê çend miriyên bêkes û bêxwedî di kolanên bajarê
xwe de nebîne. Rewşa li gundan hê jî kambaxtir bû û şerpeziyên jiyanatijî asteng,
êdî hemû sînor derbas kiribûn. M. Arif Cizîrî nemir her tim digot û bêjên xwe de
bi xemgînî behsa keçek 4 -5 salî dike ku li kolanek bajarê Cîzîrê dema mûjilî
xwarina kerek nanê hişik û reqe bûye, li jêr dest û piyên heft- heyşt zilamên birçî
hatiye perçiqandin û kes bi kuştina keçikê ne tenê hişyar nebûye, belkî ji bo
xwarina wî kere nanê hişk hev û din jî kuştine.
M. Arif Cizîrî ew roja ku bavê wî yê dilovan ji bo zarokên xwe, bi dehan jî
mêrxas û egîdên Cîzîra Botan re bi darê zorê ber bi êniya şer dişandin herêmên
dûr ji welatê wan, qet ji bîrnekirin.
265