Stran: L - Z

795-KAWÎS AXA (1889-1936)
BİLBİLÊ ÇİYA Û ZOZANÊN KURDİSTAN
Biyografiya û çawaniya destpêka jiyanê:
Hûnermêndê nemir Kawîs Axa Kurê Ehmedê Cemîlê
Herkiyê.
Navê dayika wî Leylê ye. Herkî mezintirîn eşîreta başura
Kurdistanê ne ku heya çend salên berî niha jî jiyana
rewandiyatî(koçerî) ji germiyan ber bi kustan û zozanên başur û hinek herêmên
rojhilatê Kurdistanê dewam dikirin. Lê niha ji ber guherandinên siyasî û civakî û
helwesta dijmin li hemberî doza Kurdistanê bi piranî li ser erdên xwe karê
cotyarî û rençberî yê dikin. Ev eşîreta mezin ji sê likên: Sîdan, Mendan û
Herkiyên Serhedî pêk hatiye. Malbeta Kawîs ji Herkiyên Sidanî ne ku niha bi
piranî li wilayeta Ûrmiyê(rojhilata Kurdistan) ê ne. Ehmedê Herkî du kurên wî
hebûn: Yek kakweys û yê din Kino. Kakweys ku dibe hûnermêndê nemir Kawîs
Axa li sala 1889 an de hatiye rûyê dinê. Cihê ji dayik bûna wî hinek kes dibêjin
gundê Şêxkanê ye ku dikeve deşta rojhilata bajarê Mûsilê, hinek Herkiyên
herêma Ûrmiyê jî dibêjin Kawîs li herêma Deştbêlê (dikeve bakura bajarê Şino)
hatiye dinyayê û ji Herkiyên rojhilata Kurdistanê ye. Lê Ehmed kurê Kawîs Axa
li Hewlerê gote min: Babê min li sala 1889 an li Kurdistanên Çarçela Herkiyan
(başura Kurdistanê) hatiye dinê ku ev gotin ji du gotinên jor rastir e.
Li bihara sala 1889 an Ehmedê bavê Kawîs diçe diçe ser dilovaniya Xwedê.
Kawîs, dayika wî Leylê û Kino bêkes û bê sermiyan dimînin. Leylê di destê her
du kurên xwe re digire û bi heceta çûyina zozanan mala xwe ji gundê Şêxkan
bardike Meta Kawîs biskê(xuşka Ehmed Hekî) di gel mêrê wxe xwe Xanemîr li
kustanên derdora herêma diyana li warê kunemar konê xwe hilda bûn. Leylê bi
zarokên xwe re diçe cem dişa xwe Biskê. Xanemîr bi dilgerî wan pêşwazî dike.
Mîna bavekî ji Kawîs û Kino hezdikir û serperestiya wan dike, piştî salekê
Kinoyê biçûk bi nexweşiya sorika dimire. Êdî hemû kes û werisê Leylê tenê
kurê wê Kakweys e, bi can û dil kurê xwe xwedî dike, tim hişyare ku tu bela
neyên serê wî. Ji ber ku hemû mal û dewleta Leylê li dinyayê da Tenê kurê wê
Kakweys bû. Piştî demekê xwerziyên Leylê Derwêş Çelebî(şeto) di xuşka xwe
ya dengxweş jî ji Amediya Behdînan xwe digêhînin cem xaleta xwe Leylê li
kunemarê û dibin cîranên wan. Hogirî û dostaniyeka baş di navbera Kakweys û
Derwêş Çelebî de çêdibe. Ev dostaniya heya dawiya jiyana wan dewam dike.
Kawîs çavê xwe bi sirûşta rengîna deşt û çiya, dol û newalên Kurdistanê vekirin.
Ji bo Herkiya rewand sînorên dest çêkirî li ser xaka Kurdistan bê qimet bûn. Ji
gundên deşta rojhilata Mûsilê Herkiyên xwedî pez diçû zozanên Mirgewer,
Tirgewer, deşta Berandûzê, deşta Bêla Herkiyan, Çarçela Herkiyan, warê
Mambizan, Mêrgezerê, çiyayê Dalanper û çiyayê Çil mêrên Şehîdan ku tev li
23