Stran: L - Z

ketxwariya îngilîzan şer dikirin, lawik digotin, dil germî dida şervanên Kurd,
wek tê gotin Şêx Mehmûd gelek ji wî hez dikirye. Gelek caran ew xelat kiriye,
pir rêz û hurmet ji bo wî girtiye. Li ba Simkoyê Şikak jî Kawîs pir bi qimet bûye
û gelek caran Kawîsê nemir di koşka wî li kela Çariyê bi seatan stran gotine. Li
salên hikumdariya wî li bajarê Ûrmiyê Kawîs ji başur ber bi rojhilat çûye dîtina
wî û ji aliyê Simkoy bi lireyên zêr yên Osmanî, cil û bergên bi qimet û tivingek
cambêzar hatiye xelat kirine. Di çaxê ku Simko ji Nehriyê li bakurê Kurdistan
ber bi deşta Herîr û Betas li başura Kurdistanê derbasî herêma desthilatdariya
Şêx Mehmud bûye û li wir jî çûye dîtina wî li bajarê Silêmaniyê, Kawîs
hunermend çûye pêşwaziya wî û pê re mîna sîwarekî mêxas çûye her derê.
Dibêjin wexta ku Îsmaîl Axa Şikak ji bo dîtina mîrên Qadir Begî hatiye Şeqlawe
û çûye mala wan piştî xwarina şîvê li ser iftixara hatina mêvanekî hêja mîna
Simkoy, Kawîs heya derengiya şevê stranên mêrxasiyê gotine û pesna du
rêberên kur(Simkoyê Şikak û Şêx Mehmud Berzancî) ku we demê ji bo xelasiya
Kurdistanê şer dikirin, daye. Bi giştî tê diyar kirin ku Axa serokên kurd Kawîsê
hunermend ji ber rewiştpakî, dengxweşî û mêrxasiyê tu caran ji xwe dûr
nexistine. Wexta ku mirov li jiyana hunermendên din yên kurd mîna Hesenê
Cizîrî, Meyrem Xan, M. Arif, Hesen Zîrek Nesrîn Şêrwan û ewên din, dinêre
ferqeka mezin di navbera jiyana wan û jiyana Kawîs de tê dîtin. Kawîs mirov
dikare bêjebextewertirîn hunermendê kurd bûye ku jiyaneke bê kêmasî hebûye û
mîna ewên din di feqîrî û hejariyê de nemiriye. Ji ber ku dostaniyek xurt di nav
bera wî û axa û serokên kurda de hebû û li cem wan pir dihate girtine û
hezkirine.
Şerê cîhanê yê yekem, Kawîs hevkariya feqîr û hejaran.
Di yekê tebaxa sala 1914 an de şerê cîhaneyî yekem dest pê kir. Rûsên Qeyserî
êrîşa Kurdistanê jî kirin, İmparatoriya Osmanî nefesên xwe yên dawiyê
dikşandin, netwên di jêr desthilatdariya Osmaniyan de yek ji bo serxwebûna
xwe şer dikirin. Kurdan li ser hewesta mislimantiyê li hemberî Qeyseriyên Rûsî
şer û berxwedan kirin, lê di 13 ê gulana sala 1815 an de şerê Rewandizê kete
destê Rûsan. Ji ber şerê ku kurdan li Rewandizê li hemberî Rûsan kiribûn, piştî
dagir kirina şerê Rewandizê şer hat şewtandin. Hecî Newroz û malbata Nûrî
Bawîl Axayê Rewandizî ji wê derê direvin. Hecî Newroz Axayê Rewandizî ku
Kawîs Axa û kurê xaleta wî Şeto jî pêre bûn, tev xwe digehînin Şeqlawe ku wê
demê qesebeyeka biçûk û di destê Osmaniya de bû. Ji bo tirkên Osmanî
helwesta Hecî Newroz û şerê wî li dijî Rûsan karekî pir baş bû, ji ber wê hindê
Hecî Newroz li ser biryara karbidestên Osmanî bi berpirsiyarê giştiyê herêma
Şeqlawe tê hilbijartin. Kawîs di nava gel de mirovekî bi qimet bû. Hecî Newroz
jî gelek bawerî pê hebû û ji ber wê hindê Kawîs di gel Hesen Qadir Yarî û
Mecîd Ehmed( du kes ji xelkê Şeqlawe) li ser daxwaza wî dibin berpirsiyarên
enbara xwarin û Azoqeya(Erzaq?) leşkerê Osmaniyan li Şeqlewe. Xuyayê ku ew
şahîdê zordestiya Osmaniyan li ser ser gelê xwe bûn. Derfeteka baş ji bo Kawîs
Axa hatibû pêş ku xizmeta feqîr û hejaran bike. Ji ber ku piştî mirina bavê wî
mabû. Wek tê zanîn ji kevin de heya îro li Şeqlawe fileh(suryanî) jî dijîn.
27