Stran: L - Z

Li ser zarê wî di nav xelkê de belav bibûn
2- Karê şivanetiyê wek tê zanîn mirovê zîrek û mêrxas dixwaze, Kakweys jî ji
bilî vê hindê ku gelek zîrek û netirs bû, nîşanvanekî gelekî baş bû. Eger gur û
her dehbeyekî din li çaxê hêrîş bo nava keriyên pez ketiba ber çavan wî, çi xilas
bûna wan û bi guleyên tivinga wî dihatin kuştin. Ev du teybetmendiyên Kawîs ji
bo her kesî eşkere bibûn. Ji ber wê hindê Ehmedê Xanê herkî yekem kes bû ku
piştî mirina Leylê ji Kawîs xwedî derket. Dema ku di nav mala vî Axeyê Kurd
de mîna kurê malê dixebite. Piştî wê hindê li ser daxwaza Ehmed Xanê Herkî
dibe şivanê pezê wî. Li wir jîkarê lawik gotinê dewam dike. Dibêjin wexta stran
gotinê dengê wî hind bi soz û xweş bû ku heta pez jî li derdora wî kom dibûn.
Piştî karê şinanetiyê ji ber zîrekî û nîşançîtî yê di çaxên nêçîrvanî de dibe yek ji
çek hilgirên herî başên Ehmedê Xanê Herkî. Jiyana şivanitiyê ji bona wî
dergeheka nû vedike: Dengê wî tê eşkere kirin, di vê jiyanê de dibe nêçivanekî
pispor û nîşanlêderekî pir baş bû. Heya sal 1915 an jiyana wî bi şiklê jiyana
rewediyatî û êla malbata bav û kalên wî re derbas dibe, lê du hûnerên Kakweysê
mêrxas jiyana wî derbasî qonaxeka din kir.
Kawîs Axa hûnermedê koşk û dîwanxaneyên serok û axayên Kurd.
Li cem hemû axayên eşîreta Herkî Kawîs xwoştivî bû. Tahir axa yê herkî tu
caran ew ji xwe dûr nedixist, ji bo her derê ku diçû ew bi xwe re dibir. Di wî
çaxî de rojekê Tahir Axa, Derwêş Çelebî û Kawîs Axa dibine mêvanên Hecî
Newroz Efendiyê Rewandizî. Malbata Hecî Newroz di şarê Rewandizê de
xanedanekî mezin û yek ji navdartirîn malbetên herêmê bû. Ji aliyekî din pir
dewlemend bû ji ber helwesta xwe ya baş ji bona doza Kurdistanê di nava xelkê
de dihatin hezkirin. Navbera Hecî Newroz, bi axa û derebegên Herkî re xurt bû.
Hemû salê çaxên ku rewan berbî kustanan bi rê diketin an jî vedigeriyan
germiyan. Tahir Axayê Herkî li ser riya xwe bi seredan diçû mala Hecî Newroz
Efendî. Wexta şevê dîwana Hecî Newroz ji mêvanan pir bû, Tahir Axa ji Kawîs
strîna stranekî kir. êdî Kawîs hunermend heya derengiya şeve bi dengê xwe yî
zelal dest bi stran gotinê kir. Herkes heyrana dengê wî dibe, Hecî Newroz di
berê de jî li ser hunermendî û mêxasiya Kawîs hinek xeber bihstibûn û li ser wê
hindê ji Tahir Axa dawxwaz kir ku Kawîs Axa razî bike ku li cem wî bimîne.
Kawîs destê biryê wî Derwêş Çelebî li ser razî bona Tahir Axa li cem wî dimîne.
Jiyana koçerayetî rewendiya Kawîs ji vir pê de bi dawî hat.
Kawîs dema li Rewandizê bû gelek caran bi Hecî Newroz re dibûn mêvanên
Nûrî Bawîl Axayê Rewandizî jî û havalînyek şîrin di nav bera wan de jî çê dibe.
Di koşka kîjan axayê herêmê de dengê wî bihatbaye bîhîstin ji bo xwediyê malê
şanaziyek dihat hisabê û ev axayê Kurd ji ber ku dîwanxaneya wî bi dengê
bilind û xweşê Kawîs axay bibû gerntirin dîwana mêvandariyê li Rewandizê.
Gelek di bib tesîra Kawîs da bû, baştirin hevkarî ji bo wî dikirin, bi dil û can
daxwazên wî bi cîh dianîn. Êdî nav û dengê Kawîs dîwanxaneyên axayan jî
derket û li her derê belav bû. Kurdên rojhilat û bakurê Kurdistanê jî navê wî û
pesna dengê wî dibîhîstin. Kawîs di çaxê desthiladariya Şêx Mehmudê nemir de
gelek caran dibe mêvanê wî, li ser qehremaniya wî û şervanên Kurd ku li dijî
26