Kontrola Państwowa - Najwyższa Izba Kontroli

104
Paweł Wieczorek
[264]
Na poziomie mikroekonomicznym korzystanie z pracy nierejestrowanej narusza
uczciwą konkurencję na rynku, bowiem firmy funkcjonujące w szarej strefie
– mając niższe koszty – znajdują się w uprzywilejowanej sytuacji w stosunku do
firm działających legalnie, co stwarza szczególne problemy w sektorze małych
i średnich przedsiębiorstw. Zakres, w jakim praca nierejestrowana konkuruje
z działalnością legalną, a nawet wręcz ją wypiera, jest głównym źródłem dumpingu
społecznego 17 . Wpływa także negatywnie na efektywność działania firm,
ponieważ przedsiębiorcy zaangażowani w proceder pracy nierejestrowanej zazwyczaj
unikają współpracy z legalnie działającymi firmami, nie biorą udziału
w przetargach, nie korzystają z kredytów bankowych, nie mogą prowadzić kampanii
marketingowych i, generalnie rzecz biorąc, wykazują niskie preferencje
rozwojowe.
Pracownicy wykonujący pracę nierejestrowaną unikają opodatkowania swoich
dochodów, ale jednocześnie są wyłączeni z dużej części mechanizmów gwarantujących
osobom działającym w gospodarce legalnej podstawowe bezpieczeństwo
socjalne (płatne urlopy wypoczynkowe i macierzyńskie, płatne zwolnienia
chorobowe, ubezpieczenia emerytalne i rentowe). Osoby podejmujące się pracy
niezgłoszonej automatycznie ograniczają wysokość należnych im w przyszłości
świadczeń emerytalnych (zależnych od wysokości zarobków i liczby przepracowanych
lat) a także możliwości rozwoju zawodowego (co również na ogół ma
wpływ na wzrost wynagrodzenia, a zatem i emerytury). W sytuacji, gdy okres
nielegalnego zatrudnienia jest długi, osobom takim trudno jest już wyjść z szarej
strefy, bowiem nie mają szans na wypracowanie godziwej emerytury.
Zdaniem niektórych ekspertów istnienie szarej strefy ma także pozytywne
aspekty i korzystnie oddziałuje na rozwój gospodarczy, szczególnie dzięki szybkiemu
i elastycznemu reagowaniu na potrzeby konsumpcyjne społeczeństwa,
w tym zwłaszcza mniej zamożnej jego części. Praca w gospodarce drugiego
obiegu oznacza z reguły degradację społeczno-zawodową i pozbawia części
uprawnień socjalnych, ale równocześnie daje szanse na znalezienie zatrudnienia
określonej grupie osób zagrożonych trwałym bezrobociem, zwłaszcza
pracownikom nisko kwalifikowanym 18 . Inaczej mówiąc, podstawową zaletą
szarej strefy jest rozszerzenie rynku pracy, w tym zwłaszcza zwiększenie miejsc
pracy dla osób słabo przygotowanych pod względem zawodowym, o niskiej
produktywności i w związku z tym słabo wynagradzanych, które miałyby
duże problemy ze znalezieniem zatrudnienia w gospodarce legalnej. Formalne
17
Zjawisko dumpingu społecznego pojawia się w sytuacji, gdy praca jest wykonywana w warunkach
gorszych od obowiązujących w danym kraju standardów prawnych, finansowych oraz w zakresie BHP.
18
W. Padowicz: Rynek Pracy w Polsce ...., op.cit., s. 24.