Kontrola Państwowa - Najwyższa Izba Kontroli

[253] Praca nierejestrowana 93
Pojęcie pracy nierejestrowanej
W dokumentach wspólnotowych praca nierejestrowana (praca niezgłoszona
– ang. undeclared work) definiowana jest jako „wszelka działalność zarobkowa,
zgodna z prawem pod względem swojej natury, lecz niezgłoszona władzom publicznym,
z uwzględnieniem różnic w systemach prawnych państw członkowskich” 5 .
Definicja ta łączy pracę na czarno z nadużyciami podatkowymi i/lub w obszarze
zabezpieczenia społecznego oraz obejmuje różnego rodzaju działalność (łącznie
ze świadczeniem nieformalnych usług w gospodarstwie domowym), wykluczając
jednak działalność przestępczą.
W bardziej opisowy sposób pojęcie pracy nierejestrowanej ujmuje GUS, wyodrębniając
dwa elementy tego zjawiska, a mianowicie: (a) „...pracę najemną wykonywaną
bez nawiązania stosunku pracy czyli bez umowy o pracę, umowy-zlecenia,
umowy o dzieło lub jakiejkolwiek innej pisemnej umowy pomiędzy pracodawcą
i pracownikiem [...]; z tytułu wykonywania pracy nierejestrowanej pracownik nie
uzyskuje ubezpieczenia społecznego, a więc uprawnień do korzystania ze świadczeń
społecznych; okres wykonywania tej pracy nie jest także zaliczany jako składkowy
z punktu widzenia ZUS, a pracodawca nie odprowadza na konto ZUS i Funduszu
Pracy odpowiednich sum z tytułu wypłacanego wynagrodzenia; od dochodów
z pracy nierejestrowanej nie są płacone podatki osobiste” oraz (b) „...pracę na
rachunek własny, jeśli z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie są realizowane
obowiązki finansowe wobec państwa (np. podatki)” 6 .
Praca nierejestrowana stanowi tylko jeden z wymiarów szarej strefy, która poza
tym obejmuje takie zidentyfikowane obszary, jak:
a) nierejestrowany obrót towarami, w tym: paliwami płynnymi (także gazem
płynnym), alkoholem, wyrobami tytoniowymi, złomem, używanymi samochodami,
żywnością oraz tekstyliami i odzieżą. Jedną z form obrotu nierejestrowanego
może być handel w Internecie;
b) nielegalna produkcja szerokiej gamy wyrobów, w tym: tekstyliów, odzieży,
obuwia, alkoholu oraz materiałów budowlanych (zwłaszcza drewna budowlanego
i stolarki okiennej z PCV); często przy tej okazji dochodzi do naruszania praw
w opracowaniu pt. Praca nierejestrowana w Polsce w 1995 roku. GUS. Warszawa 1996 r. (oraz analogicznych
publikacjach z 1999 r. i 2005 r.), a także w opracowaniu pt. Rachunki narodowe według sektorów
i podsektorów instytucjonalnych 2000–2005, GUS, Warszawa 2007 r.; Zob. także: M. Sarzalska,
A. Szydłowski: Praca w niejawnej gospodarce, [w:] „Zatrudnienie w Polsce” 2006. Produktywność dla
pracy (pod red. M. Bukowskiego), Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Warszawa 2007 r.
5
Communication from the Commission on undeclared work. COM(1998) 219 final. Brussels,
07.04.1998, s. 4.
6
Praca nierejestrowana w Polsce w 2004 r., GUS, Warszawa 2005 r., s. 8.