Kontrola Państwowa - Najwyższa Izba Kontroli

98
Paweł Wieczorek
[258]
W okresie maj-czerwiec 2007 r. na zamówienie Komisji Europejskiej zostało przeprowadzone
badanie ankietowe na temat pracy niezgłoszonej, obejmujące 26,8 tys.
mieszkańców Unii. Wynika z niego, że przeciętnie co 11 mieszkaniec UE korzysta
z usług osób, które pracują nielegalnie, zaś co 9 mieszkaniec kupuje towary lub
usługi nigdzie nie zadeklarowane. W największym stopniu istnienie szarej strefy
wykorzystują Duńczycy, Holendrzy i Łotysze, natomiast Polacy plasują się pod tym
względem wyraźnie poniżej średniej dla UE. Większość ankietowanych stwierdziła,
iż decyduje się na zakup towarów i usług nierejestrowanych ze względu na niższą
cenę, a także z uwagi na oszczędność czasu.
Zebrane dane pozwalają na sformułowanie następujących wniosków:
a) w UE istnieje relatywnie duży rynek pracy nierejestrowanej, zwłaszcza w odniesieniu
do usług w gospodarstwach domowych;
b) głównym czynnikiem motywującym do podejmowania pracy nierejestrowanej
jest chęć uniknięcia obciążeń podatkowych i administracyjnych;
c) dużą popularnością, szczególnie w budownictwie, cieszą się tzw. płace kopertowe
(ang. envelope wages), czyli wypłacanie części wynagrodzenia w gotówce
bezpośrednio do ręki pracownika, bez zaksięgowania przekazywanych kwot;
d) pracą nierejestrowaną interesują się szczególnie osoby prowadzące działalność
na własny rachunek, osoby bezrobotne oraz studenci (głównie w okresie
wakacyjnym);
e) jedynie niewielka część mieszkańców Unii Europejskiej ma pełną świadomość
sankcji, jakie grożą w wypadku wykrycia pracy nierejestrowanej; funkcjonowaniu
szarej strefy towarzyszy daleko idące przyzwolenie społeczne 11 .
Przyczyny podejmowania pracy nierejestrowanej
W gospodarce rynkowej szara strefa stanowi najczęściej odpowiedź na wysokie
koszty pracy, mało elastyczny rynek pracy, a także uciążliwości związane z rozpoczęciem
oraz prowadzeniem działalności gospodarczej. Zarówno pracodawcy, jak
i pracownicy (w tym osoby wykonujące działalność gospodarczą na własny rachunek)
korzystają z możliwości pracy nierejestrowanej z uwagi na potencjalne
oszczędności związane z: (a) nieuiszczaniem lub zaniżaniem należności podatkowych
oraz należności z tytułu ubezpieczenia społecznego, (b) nierespektowaniem
uprawnień socjalnych (płaca minimalna, przepisy z zakresu ochrony zatrudnienia,
płatności związane z urlopem) oraz (c) unikaniem kosztów wynikających
11
Undeclared work in the European Union. „Eurobarometer”, No 284/Wave 67.3, October 2007,
s. 9-16 i 46-47.