2
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Óäàëã¿é Ǻâëºëò Çàñãèéí ãàçàð, Ìîíãîëòîé çàëãàñàí õèëèéí õýðýã<br />
ýðõëýí Ýðõ¿¿ õîòîä ñóóõ êîìèññàðààð ßêñîíûã òîìèëæýý. Ãýòýë Ìîíãîëûí<br />
çàñãèéí ãàçàð ÷ àÿòàé çîõèñòîé ñàíàà÷èëãà ãàðãàñàíã¿é õàðèí Õèàãò,<br />
Óëèàñòàé, Õºâñãºë ÷èãëýëèéí õèëèéã õàìãààëàõààð Ñàéí íî¸í õàí, Ò¿øýýò<br />
õàí àéìãóóäààñ øèíý öýðýã äàé÷ëàí òàòàæ áàéæýý. Õ¿ðýýíä öýðãèéí ñóðãóóëü<br />
òºãñãºæ, íèëýýä ñàéí áýëòãýãäñýí äàðãà íàð áà ïóëåì¸ò, èõ áóó çýðýã áóñàä<br />
çýâñãèéã Ìîíãîëä “áîëüøåâèêóóäûã íýâòð¿¿ëýõã¿éí òóëä” Óëèàñòàéä èëãýýæ<br />
áàéæýý 251 .<br />
Õ¿ðýý, Óëèàñòàé Õèàãò äàõü îðîñ êîíñóëóóä ìîíãîë öýðãèéã äàãóóëàí<br />
áèåýð õèë õÿçãààðûí îð÷èì ýðã¿¿ë, òàãíóóë õèéæ òàðèà÷èí, ìàë÷èí,<br />
õóäàëäàà÷èí îðîñ õ¿í áîëãîíûã áîëüøåâèê ãýæ õàðäàí áàðèâ÷ëàõ, áàéöààõ,<br />
íýãæèõ àæèë ÿâóóëæ áàéæýý. 1000 øàõàì áîëüøåâèê öýðýã Õèàãòààñ Õºâñãºë<br />
áîîìòûí ÷èãëýëýýð ãàðñàí ó÷èð íóòãèéí îðîñ, áóðèàä õ¿ì¿¿ñèéí çàðèì íü<br />
çàéëàí ãàð÷ ¿ëäýãñýä íü õàìãààëàëòàíä áýëòãýæ áàéíà ãýæ “Óëèàñòàéí êîíñóë<br />
Õ¿ðýýíèé êîíñóë”-ä ìýäýãäýæ áàéæýý 252 .<br />
Ãýòýë òýäíèé òýãæ ñ¿ðä¿¿ëýí ã¿òãýí ÿðüæ áàéñàí öýðýã íü Ǻâëºëò Îðîñ<br />
óëñûí õèë õàìãààëàõ öýðýã áàéæýý. Ìîíãîëûí çàñãèéí ãàçàð òýð öýðãýýñ<br />
áîëãîîìæëîí ñýðãèéëæ õèë äàãóó õàðóóë, òàãíóóë õèéõ àðãà õýìæýý çîõèîí<br />
áàéãóóëæ áàéæýý. “Õ¿ðýýíýýñ ìîíãîë öýðãèéí àíãèéã òîìèëîí ãàðãàâàë<br />
êîíñóë òºëººëºã÷ íàð ãàçàð äýýðýý òýäýíòýé íèéëæ áîëüøåâèêóóäûã<br />
õººí áàðèâ÷èëæ îðîñ õÿçãààðûí ýðõ áàðèã÷äàä øèëæ¿¿ëýí ºã÷ áàéõûã áè<br />
Ìîíãîëûí Ãàäààä ÿàìíû ñàéäààñ õ¿ññýí” 253 ãýæ êîíñóë Îðëîâ Êîë÷àêèéí<br />
çàñãèéí ãàçàð ìýäýãäýæ áàéæýý.<br />
Ìîíãîëûí çàñãèéí ãàçàð 1918 îíû íàìàð Õèàãòààñ Õºâñãºë õ¿ðòýë õèëèéí<br />
õàìãààëàëòûã èõ õ¿÷òýé áîëãîâ. Õàðóóëûí äàðãà íàð öýðãýý äàãóóëàí õèëèéí<br />
øóãàìûí äàãóó õàðóóë øàëãàæ áàéñàí áîëîâ÷ õèë íýâòðýõýýð çýõýæ áàéãàà<br />
áîëüøåâèê öýðýã åð ¿ã¿é áàéñàí íü òýäýíä òîäîðõîé áîëñîí áàéâ.<br />
1919 îíä Ǻâëºëò Çàñãèéí Ãàçàð, Ãàäààä Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí áà Çàñãèéí<br />
Ãàçàð äàõèí èð¿¿ëñýí áè÷èãò: ...Ǻâëºëò çàñãèéí Ãàçðààñ ýðõýìñãýýð èëòãýí<br />
ìýäýãäýõ íü: “Îðîñûí àðä ò¿ìýí Ìîíãîëûí òóõàé ßïîí, Äóíäàä óëñ õî¸ðòîé<br />
óðüä õààíû ¿åä òîãòîîñîí àëèâ ãýðýý ç¿éëèéã öºì óñòãàñíû ó÷èð, ¿¿íýýñ<br />
õîéø Ìîíãîë óëñ áîë ººðòºº ýðõò òóñãààð íýãýí îðîí ìºí áºãººä èéìèéí<br />
òóë îðîñûí çºâëºõ ò¿øìýä, õààíû êîíñóëóóä, áàíêíû ýçýä, èõ õºðºíãºòºí<br />
ñýëòýýð õàð õ¿÷íèé ñ¿ð ìºí㺠çîîñíû îâ õî¸ðîîð ìîíãîë÷óóäûã ãàðòàà áàçàí<br />
àòãàæ, øèì ø¿¿ñèé íü øóâò ñîðæ áàéãñäûã íü Ìîíãîëûí õÿçãààðààñ õººí<br />
ãàðãàâàë çîõèíî. Çàñãèéí á¿ðýí ýðõ áà ø¿¿õ òàñëàõ õýðãèéã öºì ìîíãîëûí<br />
õÿçãààð äîòðîî ãàãöõ¿¿ Ìîíãîë óëñ ººðºº ýðõëýí ìýäâýë çîõèíî. Ìîíãîëûí<br />
äîòîîä õýðýãò ÿìàð ÷ ãàäààäûí õ¿ì¿¿ñ îðîëöîõ ýðõã¿é õýìýýõýýñ ãàäíà<br />
ìºíººõºí 1913 îíû ãýðýý áè÷ãèéã çîãñîîæ, Ìîíãîë óëñ òóñãàap òîãòíîñîí<br />
251<br />
ÌÓÀ. Óëñ òºðèéí àíãè. 35-ð á¿ëýã. 193-ð á¿ñ<br />
252<br />
ÌÓÀ. Àâòîíîìèéí ôîíä. 4-ð àíãè, 26-ð á¿ëýã, 1314-ð á¿ñ.<br />
253<br />
ÖÃÀÎÐ. ÑÑÑÐ. Ô.200, îï.7, ä.34, ë.16.<br />
100
Change language