2

Óíãåðí Õ¿ðýýíä äàâøèõûí ºìíº Ñýöýí õàí àéìãèéí íóòàãò èðæ, õÿòàäûí
òàë áàðèìòëàã÷ ôåîäàëóóäûí ýñðýã Áîãä õààíû íýð àëäðûã àøèãëàí ãàìèí
öýðýãò äóðã¿éöñýí Ëóâñàíöýâýýí (Öýâýýí òýðã¿¿í) çýðýã ôåîäàëóóäûã
ò¿øèãëýí Ñýöýí õàí àéìàã áà Áîãäûí îòãóóäààñ íèëýýä ìîíãîë öýðýã, àãò
ìîðü, õîîë õ¿íñ, ãýð ìàéõàí öóãëóóëñíààñ ãàäíà Íàéäàíæàâ âàí, Òîãòîõ òàéæ
íàðûí çýðýã õ¿ì¿¿ñèéã òàëäàà òàòàæ îðóóëàâ. ¯¿íèé õàìò Äóãàðæàâ ìýýðýí
çýðýã õ¿ì¿¿ñèéã àøèãëàí Áîãä áà àòàìàí Ñåìåíîâòîé õàðèëöàà áàðèóëàõ,
óëìààð Õÿòàäûí öýðãèéí õ¿÷èéã ×îéðûí ç¿ãýýñ íýìýí èð¿¿ëýõã¿é, çàì
õààëãàõ áà Äà õ¿ðýýíä õóðèìòàëæ áàéñàí õÿòàä öýðãèéí õ¿÷èéã ìýäýõ çýðýã
áýëòãýë àæëûã Õýðëýí ãîëûí ðàéîí óëìààð Áýðýýâýí õèéä, Äà õ¿ðýýíèé
îéðîëöîî çààí Òýðýëæ çýðýã ãàçàð ÿâóóëæýý.
Óíãåðí ººðºº åðºíõèé æàíæèí áîëæ, ìîíãîë öýðãèéí æàíæèíä Öýâýýí
òýðã¿¿í, ò¿¿íèé îðëîã÷èä áóðèàä Æèãìèäæàâ, Æàìáàëîí íàðûã òîìèëæýý.
Áîãäîä èëãýýñýí íýã çàõèäàëäàà: “Îðîñûí õààíû óäàì óãñààíû áè÷ñýí
Óíãåðí ìèíèé áèå Îðîñ Ìîíãîëûí íºõºðñºã óëàìæëàëûã äàãàæ, õÿòàäûí
äàðëàëààñ Ìîíãîëûã ÷ºëººëºõ, õóó÷èí çàñàã òºðèéã áîñãîí áàéãóóëàõàä íü
Áîãä õààí òàíä òóñëàõ çîðèëãîòîé áèëýý. Èéì ó÷ðààñ Õ¿ðýýíä ìèíèé öýðãèéã
îðóóëàõ çºâøººðºë ãóéÿ” ãýæ Óíãåðí áè÷æýý.
Áîãä ãýãýýí ò¿¿íèé øàäàð õ¿ì¿¿ñ 1919 îíä Ìîíãîëûí ç¿¿í õÿçãààpaap
Ñåìåíîâûí öýðýã öºìðºí îðîõûí ýñðýã òýìöýëä òóñëàõûã Õÿòàäûí çàñãèéí
ãàçðààñ ãóéæ áàéñàí áîë æèëèéí äàðàà áàðîí Óíãåðíèé öýðýã Õ¿ðýýíä îðæ
èðýõýä ò¿¿íä áàÿð õ¿ðãýõ áîëæýý. Ãàìèí öýðãèéíõýí Óíãåðí÷¿¿ä Õ¿ðýýíä
îðæ èðýõýä íü áàéäàã ÷èíýýãýýðýý ñààä õèéõèéã îðîëäîæ áàéâ.
Óíãåðíèéõýí
Äà Õ¿ðýýã ýçëýõèéí
òºëºº òýìöñýí íü
Óíãåðíèé öýðýã 1920 îíû 10-ð ñàðûí 19-íä
Áàÿíç¿ðõ óóë õàâüä èðæ, Õ¿ðýýã ç¿¿í òàëààñ íü
äîâòëîõîîð áýëòãýæýý.
1920 îíû 10-ð ñàðûí 26-íààñ 11-ð ñàðûí 7-íûã
äóóñòàë õóãàöààíä Óíãåðíèé öýðýã Õ¿ðýýã õýä õýäýí óäàà äàéðñàí áîëîâ÷
õÿòàä öýðãèéí ýñýðã¿¿öýëòýé òóëãàð÷ýý. Òóëàëäààíû ¿åä Óíãåðíèé öýðãèéí
õ¿í õ¿÷, çýâñýã èõ õîõèðëûã õ¿ëýýæýý. Õÿòàäûí öýðãèéí õ¿÷ äàâóó áàéãààã
õàðãàëçàí Óíãåðí÷¿¿ä Õ¿ðýýíèé Íàéìàà÷íûã (îäîîãèéí Àìãàëàíáààòàð)
îðõèõîä õ¿ð÷ýý. Èíãýýä õî¸ð òàë õ¿÷ äàé÷èëãàà õèéæ, äàõèí áàéëäàõààð
áýëòãýæýý. Óíãåðí÷¿¿ä ìîíãîë çàëóóñûã öýðýãòýý äàé÷ëàí òàòæýý.
“Ñîâåòñêàÿ Ñèáèðü” ñîíèíû 1920 îíû 9-ð ñàðûí 22-íû äóãààðò Õÿòàäûí ýðõ
áàðèã÷èä Õèàãòûí Íàéìàà÷èíä áàéñàí öýðãýý Õ¿ðýý ð¿¿ òóí ÿàðàëòàé äóóäàæ
èð¿¿ëæ áàéâ ãýæ áè÷æýý. ̺í ñîíèíä: “Õÿòàäûí ýðõ áàðèã÷èä Óíãåðíèé
äýýðýì÷èäòýé òýìöýõèéí òóëä Ìîíãîëä ñóóäàã õÿòàä èðãýäèéã öýðýãò
äàé÷ëàí òàòàæ áàéíà” ãýæ áè÷æýý. Ýíý íü ÷ ¿íýí áàéñàí áºãººä Ìîíãîëä
áàéñàí õÿòàä èðãýä áóó, èðëýñýí ñ¿õ, õ¿ðçýýð çýâñýãëýñýí áàéæýý. Öýðýã
äàéíû áàéäëààñ áîëæ ìîíãîë íóòàãò æèðèéí àìãàëàí áàéäàë àëäàãäàæ, Õ¿ðýý,
158