2

á¿òýýæ áîëîõ íºõöºëòýé ãýæ ¿çýõ áîëæýý. Òèéì ÷ ó÷ðààñ õàð÷èí âàí
ÿíñýííîðîâ, Íàéäàí âàí çýðýã ªâºð ìîíãîëûí çàðèì íî¸ä Íàðìàé ìîíãîëûí
õºäºëãººíººñ óäàëã¿é óõðàí çàéëàõ áîëîâ.
Èäýâõòýé ç¿òãýëòýí íü áàéñàí Ý.Ðèí÷èíî çýðýã õ¿ì¿¿ñ Ñåìåíîâò íàéäàõàà
áîëüæ, Îìñêèéí çàñãèéí ãàçðûí òàëä îðîâ ãýæ Áýýæèíãýýñ Êóäàøîâ Îìñêò
ìýäýãäýæ áàéâ. Ñåìåíîâ Ìîíãîëä ºíãºëçºæ áàéíà ãýæ õÿòàäûí çàñãèéí
ãàçàð Ìîíãîëûí çàñãèéí ãàçðûã óëàì ñ¿ðä¿¿ëæ öýðãýý ìîíãîëä îðóóëñààð
áàéâ ãýæýý 279 .
Ãàäààä Ìîíãîëûí íî¸äóóä õóðàëäàæ Íàðìàé Ìîíãîë óëñ áàéãóóëàõ
õºäºë㺺íä îðîëöîõîîñ ò¿äãýëçýõ ãýñýí Ìîíãîëûí çàñãèéí ãàçðûí ñàíàëûã
ñàéøààñàí áºãººä íàðìàéí ìîíãîëûí õºäºë㺺íä îðîëöîã÷äûí ç¿ãýýñ õ¿÷
õýðýãëýõèéã îðîëäâîë çýâñãèéí õ¿÷ýýð ýñýðã¿¿öíý ãýæ 1919 îíû 8-ð ñàðûí
7-íû íýãýí ìýäýýíä äóðäñàí áàéäàã áèëýý.
Ýíý õîîðîíä õÿòàä öýðýã îëøèð÷ Ãàäààä Ìîíãîëûí “õèëèéã õàìãààëàõ”
íýðèéäëýýð ò¿¿íèéã ýðõøýýëäýý îðóóëàõ àæëàà ã¿íçãèéð¿¿ëñýýð áàéâ. 7-ð
ñàðûí 8-íä 600 õ¿í á¿õèé õÿòàä öýðãèéí øèíý îòðÿä Õ¿ðýýíä õ¿ðýëöýí èðýâ.
Õ¿ðýýíä áàéñàí õÿòàä ò¿øìýä¿¿ä àâòîíîìèîñ òàòãàëçàõ óõóóëãà ÿòãàëãàà
ìîíãîëûí õýñýã óðâàìòãàé íî¸äûí äóíä çîõèîí ýõýëæ, íàñ áàðñàí Ñàéí íî¸í
õàí Íàìíàíñ¿ðýíãèéí îðîíä õàðãèñ ëàì øàíçàâ Áàäàìäîðæèéã òîìèëóóëàõàä,
òîéðóó çàìààð ÿâóóëãûã õèéæ àìææýý. “Õ¿ðýýíä áàéñàí õÿòàä ò¿øìýë ×åí
È ñ¿¿ëèéí ¿å¿äýä ãóðâàí óëñûí õýëýëöýýðèéã õ¿÷èíã¿é áîëãîæ ÷àäæýý” ãýæ
(òýð ¿åä õ¿ðýýíä ñóóæ áàéñàí) õÿòàäûí õºðºíãºòíèé ò¿¿õ÷ ×åí ×çóí-öçî
áè÷æýý 280 . Ìîíãîëûí íºëºº á¿õèé çàðèì òîì ôåîäàëóóä õóâèéí ýðõ òóøààë, ýä
ìàòåðèàëûí øóíàõàé ñîíèðõîëòîé áàéäãèéã ìàø ñàéí ìýäýõ ×åí Ëóí, ×åí
È íàð õÿòàä ìîíãîëûí õàðèëöààíû àñóóäëûã çàëü ìýõ õîñëóóëàí øèéäâýðëýõ
çàìûã ñîíãîí àâ÷ýý. Ãàäààä Ìîíãîëûí àâòîíîìèò çàñãèéã õ¿÷èíã¿éä ñàéí
äóðààðàà òîîöîí çàðëàõ áóþó àâòîíîìèéã ôåîäàëóóäûí ººðñäèéí ãàðààð
óñòãóóëàõ òóõàé Áîãä õààíû çàñãèéí ãàçàðòàé áàéãóóëàõààð 64 ç¿éë á¿õèé
ãýðýýíèé òºñëèéã áýëýí áîëãîîä áàéæýý. Ýíý òºñëèéí áàðàã ç¿éë á¿ãäèéã,
õýñýã ëàì íàðûã ýñ òîîöâîë, Ìîíãîëûí çàñãèéí ãàçàð áàðàã á¿ðýí çºâøººð÷
àìæèâ” ãýæ ×åí ×çóí - öçî áè÷èæ áàéâ.
1919 îíû çóí, ×åí È-ãýýñ Áîãäûí çàñãèéí ãàçàðòàé ÿâóóëæ áàéñàí
õýëýëöýý àëáàí ¸ñíû áîëæýý. “Ãàäààä Ìîíãîëûí ººðºº çàñàõûã óñòãàñíû
õîéíî, Äóíäàò çàñãèéí ãàçðààñ Ãàäààä Ìîíãîëûã õ¿íäýòãýí ¿çýõ áà æè÷
õîé÷èéã ñàéæðóóëàõ õóóëü ç¿éë” ãýñýí íýðòýé 64 ç¿éë á¿õèé áàðèìò áè÷èã
çîõèîõ àæèë òºãñ÷ýý. Ýíý áàðèìò áè÷ãèéí ¿íäñýí ç¿éë àíãèóä íü àâòîíîìèéã
óòñãàæ, õÿòàäûí çàñàã çàõèðãààã Ìîíãîëä òîãòîîõîä á¿ðýí ÷èãëýæýý.
ßëàíãóÿà ýíý ãýðýýíèé 1, 2, 3-ð ç¿éë¿¿ä äýýðõ àñóóäëûã øóóä õàìààð÷ýý 281 .
279
ÖÃÀÎÐ ÑÑÑÐ, Ô.200, îï. 7, ä.107, ë-145.
280
×åí ×çóí-öçî. Ãàäààä ìîíãîëûí îéðõ ¿åñèéí ò¿¿õ 3-ð äýâòýð. 4.5-ð òàë.
281
ÌÓÀ. Àâòîíîìèéí ñàí. 4-ð äàíñíû 4189.
113