2

Ãàäààä Ìîíãîë óëñûí õóóëèéí ýìõòãýëèéã çîõèîëãîõîîð 1915 îíä õýñýã
ò¿øìýëèéã òîìèëæ, õóóëü ç¿éëèéí áè÷ã¿¿äèéã ìàíæ õýëíýýñ ìîíãîë õýëýíä
îð÷óóëæ õýâë¿¿ëýõýä áýëòã¿¿ëæýý. 1913 îíä õóóëü ç¿éëèéí áè÷ãèéí òýð
îð÷óóëãûí òàâàí äýâòýð õýâëýõýä áýëýí áîëñîí áîëîâ÷ óëñ òºðèéí ãàäààä
áàéäàë, òóõàéëáàë ãàìèí öýðýã òóñ îðîíä íýâòðýí èðñíýýñ òýäãýýðèéã
õýâë¿¿ëæ àìæñàíã¿é àæýý 120 . Ãàäààä Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçàð ¿íäñýíäýý
Ìàíæèéí õààí÷ëàëûí ¿åèéí õóóëèóäûã áàðèìòëàæ áàéâ.
Àéìàã, õîøóó áîëîí áóñàä çàñàã çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí çîõèîí
áàéãóóëàëò õóó÷èí õýâýýð ¿ëäýæ, àëáàí òóøààëä õ¿ì¿¿ñèéã òîìèëîõ, õàëàõ
ÿâäëûã Ãàäààä Ìîíãîëûí ýðõ áàðèã÷èä ã¿éöýòãýäýã áîëñíîîðîî óðüäàõü ¿åýñ
ÿëãààòàé áàéâ. Õîøóóíû íî¸í íü õîøóó òàìãûí òóñëàã÷ààñ áóñàä ò¿øìýëèéã
òîìèëîõ áà õàëàõ ýðõòýé áàéâ. Õîøóó òàìãûí òóñëàã÷ààñ ýõëýí äýýø
òóøààëòíûã òîõîîí òîìèëîõ, õàëàõ ÿâäëûã Áîãä õààíû çàðëèãààð ã¿éöýòãýæ
áàéâ.
Óëñûã áàòëàí õàìãààëàõ, õèë õÿçãààðûã ñàõèõûí òóëä ¿íäýñíèé àðìè
áàéãóóëàãäñàí áºãººä ýíý íü ìàíæ àìáàñûã Ìîíãîëîîñ õººõ òýìöëèéí ÿâö
äóíäóóð áèé áîëñîí áèëýý.
Áîãä Õààíû çàðëèãààð óëñûí àðìè, àéìãèéí öýðãèéí òóãèéã 121 1913 îíä
áàòàëñàí áà öýðãèéí àíãèóäûí ÿëãàõ òýìäãèéã 1914 îíä áèé áîëãîæýý.
1912 îíä Îðîñ óëñààñ öýðãèéí ñóðãàã÷ íàðûã óðüæ èð¿¿ëýí àæèëëóóëæ
ýõýëñýí áèëýý. Õààíò Îðîñ óëñààñ íèéñëýë Õ¿ðýýíä ñóóæ áàéñàí êîíñóë
Êîðîñòîâåö, åðºíõèé ñàéä, Ñàéí íî¸í õàí Íàìíàíñ¿ðýí íàð, äýýä, äóíä áàãà
òóøààëûí îðîñ îôèöåðóóäûã Äà õ¿ðýýíä òîìèëîí èð¿¿ëýõ çàìààð ìîíãîëûí
öýðãèéã ñóðãàõ òóõàé ãýðýýíä 1913 îíä ãàðûí ¿ñýã çóðæýý 122 . Òýäãýýð
îôèöåðóóäûã Ìîíãîë óëñ ººðèéí çàðäëààð, òóñãàé àæèëëóóëàõ ¿¿ðýã àâ÷ýý.
Öýðã¿¿äèéã ñóðãàõ áà ñóðãàã÷ íàðûí çàðäàëä çîðèóëàí 300 ìÿíãàí ðóáëèéã
õààíò Îðîñ óëñààñ àâñàí çýýëëýãíýýñ çàðöóóëæýý.
1912 îíä íýýãäñýí Õóæèðáóëàí äàõü öýðãèéí ñóðãóóëèéã 30 øàõàì õ¿í
òºãñãºñºí, ¿¿íèé äîòîð Ìîíãîë àðäûí õóâüñãàëûã ¿íäýñëýí áàéãóóëàã÷
Ä.Ñ¿õáààòàð áîëîí öýðãèéí áóñàä ç¿òãýëòí¿¿ä áàéñàí áèëýý.
Ìîíãîë öýðã¿¿äèéã îíö ñàéí ñóðãàñàí ó÷èð îðîñûí îôèöåð Øóøìèíîâè÷
çýðýã õ¿ì¿¿ñèéã Áîãä ãýãýýíèé çàðëèãààð 1914 îíä “Ýðäýíý î÷èð” îäîíãîîð
øàãíàæýý.
Ãàäààä óëñ òºðèéí áàéäëààñ áîëæ, õèëèéí îòðÿäóóäûã 1912 îíä áàðóóí áà
ºìíº õèë ð¿¿, òóõàéëáàë Õîâä, Äàðèãàíãà, Åã¿çýðèéí õèéäýä èëãýýæýý.
Öýðãèéí àíãèóäàä àæ áàéäàë ìóó áàéñàí ó÷èð öýðãèéí íàñíû õ¿ì¿¿ñ óóë
àëáàíààñ öàã ÿìàãò çàéëñõèéäýã áàéëàà.
“Èõýíõ ìîíãîë÷óóä öýðýãò î÷èõäîî òóéëûí äóðã¿é áºãººä ÷èíýýëýã íýã íü
120
ÌÓÀ. Àâòîíîìèéí ôîíä. 15-ð àíãè. 16124-16127-ð áàðèìò.
121
ÌÓÀ. Àâòîíîìèéí ôîíä. 1-ð àíãè 2-ð á¿ëýã, 214 á¿ñ.
122
ÌÓÀ. Àâòîíîìèéí ôîíä. 15-ð àíãè. 16119-ð äàíñ. Ìîíãîë öýðýã áýëòãýí ñóðãàõ òóõàé ãýðýý. 1913 îí.
52