2

Àðäûí õóâüñãàëò öýðãýýñ äàéñíû ýñðýã èõ áóóíû ãàëûã 10 ìîä
¿ðãýëæèëñýí á¿õ Òðîèöêîñàâñêèéí ôðîíòûí õýìæýýãýýð íýýæ áàéâ.
Õàãàñ öàã ãàëëàñíû äàðàà àðäûí õóâüñãàëò öýðãèéí àíãèóä øóðãóó
äàâøèëò õèéæ äàéñíûã ò¿øèã ãàçðààñ íü õîâõ öîõèí õººæýý. Äàâøèëò
¿ðãýëæëýõ òóñàì äàéñàí ýòãýýä ñàíä ìýíä çóãàòààæ áàéâ. Óíãåðíèé ººðèéí
óäèðäñàí 6 èõ áóó, îëîí ïóëåì¸òààð çýâñýãëýñýí 1 áà 2 äóãààð ìîðèí õîðîîíû
äýýðýì÷èä áóò öîõèãäîí çóãàòæýý. 5 èõ áóó, èõ áóóíû õàéðöàãòàé ñóì,
à÷àà õºñºã çýðýã áóñàä ýä àãóóðñûã äàéñíààñ îëçîëæýý. Øóðãóó äàâøèëò
¿ðãýëæèëæ áàéíà” 555 ãýæýý.
ÎÊ(á)Íàìûí Àëñ Äîðíîäûí 3-ð áàãà õóðëûí òýðã¿¿ëýã÷èä Òðîèöêîñàâñêèéí
ðàéîíû öýðãèéí êîìàíäëàã÷èä áàÿðûí öàõèëãààí ÿâóóëæýý.
1921 îíû 6-ð ñàðä àðäûí öýðýãò áàðèãäñàí Öýðýíáàëæèð ãýã÷
Òðîèöêîñàâñê, Õèàãò áîëîí ò¿¿íýýñ áàðóóí òèéø îðøèõ ãàçðóóäàä áîëñîí
äàéíä Óíãåðí, Ðåçóõèí íàð øàðõàäñàí ãýæ ìýäýýëæ áàéæýý.
6-ð ñàðûí 25-íä Ñðåòåíñêèéí 2-ð ìîðèí áðèãàä, Ëèòâèíöåâûí îòðÿäààð
á¿ðýëäñýí ìîðèí àíãèéí ãðóïï Êàðíàêîâ ãàöààíû õàâüä áàéæýý. Ýíý ¿åä
ìîíãîë öýðãèéí õîðîî øèíý çîõèîí áàéãóóëàëòàà õèéæ äóóñàæ áàéæýý 556 .
Ìºí ¿åä áàðóóí õî¸ð àéìãèéí öýðãèéí êîìàíäëàã÷ààð Óëèàñòàé õàâüä
áàéñàí Õàòàíáààòàð Ìàãñàðæàâòàé 557 Ñ¿õáààòàðûí äààëãàâðààð ×îéáàëñàí
555
6-ð ñàðûí 15-íä Ñðåòåíñêèéí ìîðèí áðèãàäûí 2-ð ìîðèí õîðîîíû ýêñêàäðîí Øààìàðò îðæýý.
(ÖÃÀÊÀ, Ô.185. îï.8, ä.ÇÇ). 6-ð ñàðûí 17-íä 2-ð ìîðèí õîðîî Êàðíàêîâ õàâèéã ýçýëæýý. 10-ð ìîðèí
õîðîî Õ¿äýð õàðóóëààñ óðàãø 30 ìîä ãàçàð îðøèõ Áóõóëèéã ýçýëæýý. Òýãýýä Ëèòâèíöåâèéí îòðÿä
óäàëã¿é Åðººãèéí áàðóóí áèåèéã ýçëýí áàéðëàæýý. (ÖÃÀÊÀ,îï 185, ä. 638).
556
ÖÃÀÊÀ. ÑÑÑÐ. Ô-185. Îï. 8, ä. 638.
557
Õàòàíáààòàð Ìàãñàðæàâ (1879-1927) îäîîãèéí Áóëãàí àéìàãò òºðæ, áàãà íàñàíäàà ìàø ÿäóó ç¿ä¿¿
áàéñàí àæýý. Ìàë àäãóóëàõ, òàðèà òàðèõ ýñõ¿ë õóäàëäàà÷äûí áàðàà òàâààð òýýäýã æèíãèéí õºñºã
õºòëºõ çýðãýýð àìüäàð÷ áàéæýý. Ìàãñàðæàâ 25 íàñòàéäàà ã¿í çýðýã çàëãàìæèëæýý. Ìàãñàðæàâ
áàãààñàà áè÷èã ìýäýõ áîëæ, ñóð÷ ìýäýõèéí òºëºº èõ àíõààðàë ñîíèðõîë òàâüäàã áîëæýý. Ìàãñàðæàâ
àâòîíîìèéí ýõíèé æèë¿¿äýä öýðýãò àëáà õààæ, ìàíæ íàðààñ Õîâäûã ÷ºëººëºõ äàéíûã óäèððäàëöàæ
áàéñàí áà äàðàà íü õÿçãààðûí öýðãèéã óäèðäàõ òóøààë õ¿ëýýæ ÿâæýý. Ìàãñàðæàâ 1914 îíä Íèéñëýë
õ¿ðýýíä äóóäàãäàí èðæ Äîòîîä ÿàìíû äýñ ò¿øìýë áàéãààä 1917 îíä ç¿¿í õÿçãààðûí öýðãèéí
óäèðäàõ òóøààëä òîìèëîãäæýý. Ìàãñàðæàâ àâòîíîìèéí öýðýãò áàéõäàà Ñ¿õáààòàðòàé òàíèëöæýý.
Ýíý íü öààøäàà Ñ¿õáààòàðòàé îéðòîõ áà õóâüñãàëò á¿ëýã ¿¿ñýõ ¿åä ò¿¿íä òàëàðõàæ áàéõ ÿâäàë äºõºì
áîëæýý. Èéì ÷ ó÷ðààñ ò¿¿íèé áèåèéã ãàìèí öýðã¿¿ä õàðäàí ñýðãýìæèëæ, áàðüæ õîðüæ ÷ áàéæýý.
Óíãåðí÷¿¿ä Õ¿ðýýã ýçëýæ àâààä Ìàãñàðæàâûã òàëäàà òàòàõ íü ÷óõàë ãýæ ¿çýýä Öýðãèéí ÿàìíû ñàéä
áîëãîñîí áîëîâ÷ ò¿¿íä èòãýõã¿é áàéæýý. Èéì ó÷ðààñ óíãåðí÷¿¿ä Ìàãñàðæàâûã àëñ áàðóóí õÿçãààðò
òîìèëîí ñóóëãàæýý. Ìàãñàðæàâ áîë öîãòîé ýõ îðîí÷ õ¿í áàéñàí ó÷èð õóâüñãàëò á¿ëã¿¿äèéí ¿éë
àæèëëàãàà ÿëàíãóÿà Ǻâëºëò îðîñò ÿâñàí òºëººëºã÷äèéí àæëûí ¿ð ä¿íã ÷èõ òàâèí ñîíèðõîæ áàéâ.
Ìàãñàðæàâ íü öàãààíòíû ãåíåðàë, äàðãà íàðûí áàéíãà ñýæèãëýë, õÿíàëò, õàðààíä áàéñàí áîëîâ÷ îðîí
äàÿàð õóâüñãàë ºðíºæ áàéãàà òóõàé ìýäýý, Ñ¿õáààòàð, ×îéáàëñàí íàðààñ õ¿ëýýí àâñààð áàéæýý.
Ìîíãîëûí áàðóóí õÿçãààðò Àðäûí çàñãèéí ãàçðûí òºëººëºã÷èä õ¿ðýëöýí àæèëëàõ áîëñîí ÿâäàë
áîë Ìàãñàðæàâ öýðãèéíõýý õàìò õóâüñãàëûí òàëä øèëæèí îðîõ àÿòàé íºõöëèéã áóé áîëãîæýý.
Ìàãñàðæàâ óíãåðí÷¿¿äèéí òàâüñàí Âàíäàíîâ íàðûã óñòãàæ Êàéãîðîäîâ, Áàêè÷, Êàçàíöåâûí
çýâñýãëýñýí öàãààíòàíòàé ìîíãîë, çºâëºëòèéí öýðãèéí õèéñýí òýìöýëä ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæýý.
6-ð ñàðûí 22-ä Ìàãñàðæàâûí îòðÿä íü Êàçàíöåâûí öýðýãò á¿ñëýãäæýý. Ìàãñàðæàâ ººðèéí ýë÷èéã
á¿ñëýëò íýâòð¿¿ëýí ãàðãàæ, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõèéã ãóéëãàõààð çºâëºëòèéí öýðãèéí óäèðäàã÷èä èëãýýæýý.
Ìàãñàðæàâ òýãýýä Æàëõàíç õóòàãòûí õ¿ðýýí äýýð çºâëºëòèéí öýðãèéí òºëººëºã÷òýé óóëçæýý.
253