2

Ìîíãîëûí õºäºëìºð÷èí îëîí, ÷ºëººò õºãæëèéíõºº áîãèíî õóãàöààíä,
ýäèéí çàñàã, öýðãèéí õ¿÷ýý áýõæ¿¿ëýõ, óëñ îðíîî àðä÷èëñàí çàìä äýâø¿¿ëýõ
òºðèéí àìüäðàëàà øèíý ýõëýëòýí äýý𠺺ð÷ëºí áàéãóóëàõ çîðèëòîî ãÿëàëçòàë
áèåë¿¿ëæýý. Ãàãöõ¿¿ ýíý íºõöºëä Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí èðýýä¿éãýý èòãýëòýé
õàðæ, ÷ºëººò õºãæëèéíõºº òºëºº ñýòãýë çîâîõã¿é áàéæ áîëîõ þì ãýæýý.
Èõ õóðàë, àðäûí çàñãèéí ãàçàð, á¿õ ßàì, àëáàí ãàçàð, àéìãóóä çàðèì
õîøóóäûí òàéëàí èëòãýëèéã õýëýëöæýý. Óëñûí àíõäóãààð èõ õóðàë, òóñ
óëñûí óëñ òºð-ýäèéí çàñãèéí çîðèëòûí òóõàé ò¿¿õò øèéäâýð ãàðãàæ, Àðäûí
Á¿ãä Íàéðàìäàõ óëñûí ¿íäñýí õóóëü áàòàëæýý. Àðäûí Çàñãèéí Ãàçðûí ãàäààä
áîäëîãûã ñàíàë íýãòýé ñàéøààãààä, Ǻâëºëò Õîëáîîò Óëñòàé íàéðàìäàë,
ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààãàà óëàì áýõæ¿¿ëýõ íü ÷óõàë ãýæ çààæýý.
Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèéã äàÿí äýëõèé, Äîðíî äàõèíû áóñàä á¿õ
äàðëàãäñàí àðä ò¿ìíèé íýã àäèëààð ¿çýæ, ò¿¿íèé ñýðãýí ìàíäàõàä ñýòãýë
õàðàìã¿é òóñëàæ, ¿íýí ãîëîîñîî òàëàðõäàã öîðûí ãàíö îðîí áîëîõ ÇÕÓûí
õºäºëìºð÷èäòýé áàéãóóëñàí íÿãò íºõºðëºë, íàéðàìäàë äýýð á¿õýëä
íü ñóóðèëóóëñàí ìàíàé ãàäààä áîäëîãî áîë Àðäûí Çàñãèéí ãàçðûí äîòîîä
áîäëîãûí ¿íäñýí øèíæ, àãóóëãàòàé òîõèð÷ áàéíà ãýæ óëñûí àíõäóãààð èõ
õóðëûí øèéäâýðò ºã¿¿ëæýý 751 . Èõ õóðàë, 1921 îíä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí Ìîíãîë
Ǻâëºëòèéí õîîðîíä íàéðàìäàëò õàðèëöàà òîãòîîñîí òóõàé õýëýëöýýðèéã
ñýòãýë õàíãàìæòàé õýëýëöýæ áàòëààä, ýíý áîäëîãîî öààøèä õàòóó áàðèìòàëæ,
ÇÕÓ-òàé áàéãóóëñàí íàéðñàã àõ ä¿¿ãèéí õàðèëöààãàà óëàì ã¿íçãèéð¿¿ëýí,
ò¿¿íèéã óëñ òºð-ýäèéí çàñàã, õàìòûí àæèëëàãààíû áîäèò áààç äýýð
òóëãóóðëóóëàõ òàëààð á¿õ àðãà õýìæýý àâàõûã Çàñãèéí Ãàçàðò äààëãàæýý.
ÁÍÌÀÓ-ûí öîðûí ãàíö õàíü íºõºð, õîëáîîòîí áîë ÇÕÓ ìºí ãýæ óëñûí
àíõäóãààð èõ õóðàë, Ìîíãîëûí õºäºëìºð÷äèéí ºìíººñ äàõèí èëýðõèéëæýý.
Èõ õóðàë, àðäûí á¿ãä íàéðàìäàõ óëñûí äîòîîä áîäëîãûí á¿õ àñóóäëààð
ò¿¿õò ÷óõàë øèéäâýð ãàðãàæýý. Èõ õóðàë çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààã
çºâ ãýæ ¿çýõèéí õàìò àðä ò¿ìíèé ýðõ àøãèéã ãàäààäûí áóëààí ýçëýã÷äýä
õóäàëäàæ á¿õ õàðãèñ ¿éë àæèëëàãààãààðàà àðäûí çàñãèéí ýñðýã òýìöýæ
áàéñàí õàðãèñ ýòãýýä¿¿äèéí áóçàð áóëàéã èë÷ëýí áóðóóøààæýý.
Àðäûí àæ àõóéí ÿàìíû èëòãýëä ãàðãàñàí òîãòîîëäîî: ãóðâàí æèëèéí
òóðø õèéñýí òýìöëèéí ¿ð ä¿íä Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé îëæ àâñàí óëñ òºðèéí
îëîëòûí äîð ýäèéí çàñãèéí áàò áààç áàéõ ¸ñòîé. Þóíû ò¿ð¿¿íä ýäèéí
çàñãèéí áîäëîãûí òàëààð ãàäààä õóäàëäààã óëñààñ çîõèöóóëàõ ÿâäëûã õàòóó
ñàõèõ, ñàíõ¿¿ãèéí áîäëîãûã óñëûí ãàðò Ẻãíºð¿¿ëýí áàðèõ, á¿õ àæ àõóéã
íèéòýä íü óäèðäàõ ¸ñòîé ãýæ çààæýý 752 .
Èõ Õóðàë, ìàë àæ àõóéí à÷ õîëáîãäëûã àíõààðàí ¿çýæ çààñàí íü:
Ìîíãîëûí á¿õ àæ àõóéí ¿íäýñ íü ìàíàé áàðàã á¿õ õ¿í àìûí ýðõëýõ ìàë
àæ àõóé þì. Òèéì ó÷ðààñ Ìîíãîëûí àæ àõóéí ÷èãëýëèéã ìàë àæ àõóéãàà
751
Óëñûí èõ õóðëûí ñîíèí. ÓÁ., 1924 îí. 1-ð äýâòýð. 52-ð òàë.
752
Óëñûí èõ õóðëûí ñîíèí. ÓÁ., 1925 îí. 3-ð äýâòýð. 152-154-ð òàë.
352