2

Òàðèà÷èí õ¿í ãàçàðò ¿ð öàöàæ òàðèà áóäàà, íîãîî óðãóóëààä ¿ðýýð íü
àìüäàðäàã áîë ìàë÷èí õ¿í òýãýõã¿é, ãàçðûã áèë÷ýýðèéí õóâèàð ýäýëæ, òýð
áèë÷ýýðò ìàëàà õàðèóëæ, ºâñèé íü èä¿¿ëýýä, ìàëàà òýæýýæ, òýð ãàçðûí
øèìèéã ìàëààðàà äàìæóóëàí ìàõ ñ¿¿, íîîñ áîëãîí àâ÷ õýðýãëýñýýð èðñýí
áèëýý.
Øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí. îëîëò íýâòýð÷ ÷àäààã¿é áàéñàí òýð ¿åä
òàðèà÷èä, ìàë÷äûí àëü àëèí íü ãàíòàé æèë îðëîãî áàãàòàé, òàðèà÷èä íü
óðãàöã¿é, ìàë÷èä íü ìàëàà òàðãàëóóëæ ÷àäààã¿éí óëìààñ ñ¿¿ øèì òà÷èãõàí
àâäàã áàéñàí áèëýý. Mºí ò¿¿í÷ëýí ºíºòýé æèë òýð õî¸ðûí àëü àëèí íü àøèã
îëçòîé òàðèà÷èä íü óðãàö èõ õóðààæ àâäàã, ìàë÷èä íü ìàëàà ñàéí òàðãàëóóëæ
ñ¿¿, øèì, íîîñ ¿ñ èõèéã àâäàã áàéñàí áèëýý.
Ãàçàð áóþó áèë÷ýýðã¿éãýýð ìàë ÿàæ àìüäàð÷, ºñºí ¿ðæèæ àøèã øèì
ãàðãàæ áàéõ áèëýý. ¯¿íýýñ ¿çýõýä í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóéòàé ÷ ãàçàð
òàðèàëàíãèéí àæ àõóéòàé ÷ àëü ÷ îðíû ôåîäàëûí íèéãìèéí ¿éëäâýðëýëèéí
õàðèëöààíû ¿íäýñ íü ãàçàð áàéæýý.
Õàðèí ãàçðûã ýäëýí àøèãëàõûí õóâüä íýã íü òàðèàëàíãèéí, íºãºº íü
áèë÷ýýðèéí òóñ òóñ ºâºðìºö õýëáýðýýð àøèãëàäàã áàéñàí àæýý. Ãàçàð
òàðèàëàíã ýðõëýõ íü õºäºëìºðèéã íèëýýä èë¿¿ øààðäàíà. Õàðèí í¿¿äëèéí ìàë
àæ àõóé áîë ôåîäàëûí íèéãìèéí ¿åä óã õîøóó íóòãèéí äîòîð íî¸ä ÿçãóóðòàí
íàðûí áèë÷ýýðýýñ áóñàä ãàçàð, ºâñ óñûã äàãàí ÿâàãäàæ áàéñàí áîëîõîîð
ãàçðûã óñæóóëàõ, ºâñæ¿¿ëýõ èäýâõòýé àæëûã õèéäýãã¿é ÿâæ èðýâ. Èéìä ìàë
íü áèë÷ýýðòýé øóóä õîëáîîòîé, ò¿¿í äýýð ¿íäýñëýæ áàéñàí áîëîõîîð áèë÷ýýð
íü àãóóëãààðàà àíõäàã÷ ÷àíàðòàé, õàðèí ìàë áà ò¿¿íèé á¿òýýãäýõ¿¿í íü ìàë
àæ àõóé ýðõýëäýã îðîíä èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé ÷óõàë õýðýãëýãäýõ¿¿í
áàéñíûã áàñ ¿ã¿éñãýæ áîëîõã¿é þì. Áèë÷ýýð, ãàçðûí á¿òýýãäýõ¿¿í íü ìàë,
ò¿¿íèé àøèã øèì áàéñàí ó÷ðààñ ìàëûí à÷ õîëáîãäëûã ÿàñàí ÷ ¿ã¿éñãýæ
áîëîõã¿é íü ìýäýýæ. Ìàëàà ºñãºõºä þóíû ºìíº ò¿¿íèéã áèë÷ýýð, óñààð ñàéí
õàíãàæ, àâñàí õ¿÷ òàðãûã íü ìºí áèë÷ýýðýý çºâ àøèãëàõ áà õàäñàí ºâñººð
òýòãýí îíä îðóóëàõ íü ÷óõàë áàéñààð èðñýí áèëýý.
Ýíý íü í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóéòàé ôåîäàëèçìûí ºâºðìºö îíöëîã íü þì.
Ãàçðûã òàðèàëàí ýäëýõ, ìàë õàðèóëæ áèë÷ýýð áîëãîí í¿¿äýëëýí ýäëýõ
õî¸ð àðãààñ áîëæ òàðèà÷èí íàð íü ñóóðèí áàéäàëòàé, ìàë÷èä íü í¿¿äëèéí
áàéäàëòàé àìüäàð÷ èðñýí áèëýý.
Àðäóóä çàñàã íî¸ä, òàìãàòàé õóòàãòûí àëáàò, õàìæëàãà, øàâü áîëîí
õóâààãäàæ, õàðúÿàò ýçíèé áèë÷ýýðèéã ò¿øèãëýí õóâèéí ìàëààð àìüäàð÷,
ôåîäàëûí óëñ, õàðúÿà ýçýíäýý îëîí òîîíû àëáàí ãóâ÷óóð íèéë¿¿ëñýýð áàéâ.
Öººí òîîíû õàð, øàð ôåîäàëûí àíãè ¿éëäâýðëýëèéí ¿íäñýí õýðýãñýë áîëîõ
ãàçàð íóòãèéí ýçýí áîëæ áàéñíààñ ãàäíà àñàð èõ õýìæýýíèé ìàëòàé áàéâ.
Ìîíãîëûí ãàð óðëàë òýð öàãò õºäºº àæ àõóéãààñ ñàëààã¿é ãýð çóóðûí
÷àíàðòàé áàéâ. Ãàð óðëàë ýðõëýã÷èä íü åðºíõèé人 ãàíö íýãýýðýý ìóæààí,
ìºíãº, òºìðèéí äàðõàí õèéäýã ÿäóó àðä, ëàì íàð áàéâ.
23