2

òîäîðõîéëæýý. Òýð ñîíèíû öººõºí äóãààð õýâëýãäýí ãàðñàí áºãººä ò¿¿íèéã
õóâüñãàëò á¿ëãýìèéí äààëãàâðààð Ñ.Áóÿííýìýõ 411 íàð õýâë¿¿ëæ áàéâ.
Óã ñîíèíû 1920 îíû 11-ð ñàðûí 10-íû àíõäóãààðò “Ãàçàð á¿ðèéí àðäóóä
íýãäýãò¿í!” 412 ãýñýí Êîììóíèñò íàìûí òóíõãèéí àëäàðò óðèà õýâëýãäæýý.
Îëîí óëñûí àæèë÷íû õºäºë㺺íèé ýíý öîãòîé óðèàã õýâëýñýí íü þóíû
ò¿ð¿¿íä Ìîíãîëûí õóâüñãàëò á¿ëãýì, îëîí óëñûí àæèë÷íû õºäºë㺺íä
á¿ðýí òàëàðõàæ, áóñàä äîðíû ïðîëåòàðè íàð íýí òýðã¿¿í õºðø Ǻâëºëò
Îðîñûí àæèë÷èí àíãèòàé ýâ ñàíàà íýãòýé áàéãààãàà õàðóóëæýý. ĺíãºæ
¿¿ñýí òºðæ áàéñàí Ìîíãîëûí õóâüñãàëò áàéãóóëëàãà èðýýä¿éí Àðäûí Íàì
áà Ǻâëºëò Îðîñûí Êîììóíèñò Íàìûí õîîðîíäûí õóâüñãàëò àõ ä¿¿ñýã,
èíòåðíàöèîíàëèñò ýâ íýãäýëä çîðèóëñàí ¿ã¿¿ëýë òýð ñîíèíû àíõíû äóãààðò,
õýâëýãäñýí íü æèðèéí õýðýã áèø ýý. ̺í ýíý äóãààðò, Ìîíãîëûí ãàäààä,
äîòîîä áàéäëûã íýí èõ áóóðüòàé òîäîðõîéëæýý.
Óã ñîíèí “Ìàíàé çîðèëãî” ãýñýí ºã¿¿ëýë:
“Ýíý ¿åä ýðò óðüäààñ íààø õ¿í òºðºëõòºíä ýñ ¿çýãäñýí èõ ÿâäàë ¿¿äýæ,
äýëõèé äàõèíû õóó÷èí çîõèñã¿é áóðóó ¸ñ áàéäëûã õàëæ, ¿íýí÷ øóäàðãà ¸ñîîð
øèíý áàéäàë çîõèîãäîí òîãòîæ áàéñàí öàã áîëîé.
Õóó÷èí áàéäàë ¸ñ íü íèéòýä òýãø áóñ, øóäðàãàã¿é õèëñ õýëòãèé áºãººä
îëîí óëñ àðäûí òºð çàñãèéí ìýäýë íü õºðºíãèéí ýðõýíä áèøðýã÷ õàðãèñ
íî¸ëîã áàÿëãóóäûí ãàðò áàéñíààð, çàðèì õ¿í íà𠺺ðòýé㺺 àäèë îëîí
ò¿ìíèéã áîîë÷ëîí äàðëàæ, ýëäýâ ÿäðàë çîâëîíä ó÷ðóóëæ ãàãöõ¿¿ ººðñäèéí
àøèã òóñûã á¿òýýæ áà òýð÷ëýí, íýãýí ÿçãóóðûí áàãà óëñûã äàðëàí ìºëæèæ
õ¿÷ õºðºí㺺 àðâèòãàæ áàéñàí áîëíî.
¨ñ áàéäàë èéìèéí øàëòãààíààð ÿäðàí ñóóñàí ò¿ìýí àðä äàðëàãäàí õÿõàãäñàí
îëîí áàãà óëñóóä íü çîâëîíãèéí òóéëä õ¿ð÷, ýíýõ¿¿ çîâëîí ó÷ðóóëñàí óã
411
Ñ.Áóÿííýìýõ (1902-1937 îí) Îäîîãèéí Äóíäãîâü àéìãèéí Äýëãýðõàíãàé ñóìûí íóòàã Îíãèéí ãîëûí
áýë÷èðò àðä Ò¿ìèéí ãýðò òºðæ, 9 íàñòàéäàà Òîãòîõ òàéæèä ºðãºãäºæ, õÿòàä, ìàíæ, òºâä õýë ñóð÷
óëìààð Äà õ¿ðýýíèé äóíä ñóðãóóëüä ñóðàëöàæ îðîñ õýë òºñººëºõ áîëæýý.
Ýðõ¿¿ õîòíîî ñóóõ àðäûí íàìûí òºëººëºã÷ áºãººä “Ìîíãîëûí ñîíèí”-ã ãàðãàõ àæèëä 1920 îíä
òîìèëîãäîí àæèëëàæýý.
1921 îíä “Áîøãûã õàëàõ çàëóó÷óóäûí ýâëýëèéã” ¿¿ñãýí áàéãóóëàõàä Áóÿííýìýõ ãèø¿¿íýýð
ýëñýæ, òýð æèë çàëóó÷óóäûí äóóëëûã (“çàëóó÷óóäûí çîðèëò”) áè÷ñýí áàéíà. Óëìààð 1922 îíä
ýâëýëèéí àíõäyraap èõ õóðëààð òºâ õîðîîíû äàðãàä ñîíãîãäæýý. 1922 îíä Ìîñêâàä áîëñîí Àëñ
äîðíîäûí îðíóóäûí õóâüñãàëò àæèë÷íû íàìóóäûí 3-ð èõ õóðàëä ìîíãîëûí àðäûí íàì, Ýâëýëèéí
òºëººëºã÷ººð îðîëöîæ, èõ Ëåíèíòýé óóëçæýý.
Ñ.Áóÿííýìýõ 1922 îíîîñ ýõëýí ìîíãîëûí õóâüñãàëò óðàí çîõèîëä ººðèéí óðàí á¿òýýëýý îðóóëæ
ýõýëæýý. Ìàíàé øèíý ¿åèéí óðàí çîõèîëä òåàòðûí á¿òýýëèéí ýõëýëèéã òàâèëöñàí õ¿í þì.
Ñ.Áóÿííýìýõ ªâºð ìîíãîëä (1924-26) õàðèóöëàãàòàé àæèë õèéæ áàéõäàà “Äîòîîä ìîíãîë àðäûí
ñýòã¿¿ëèéã” ýðõëýí õýâë¿¿ëæ äàðàà áóðèàäàä (1926-1927) àæèëëàæ áàéõäàà “Áàãà÷óóäûí áàÿñãàëàíò
áè÷èã” ºã¿¿ëëýãèéí öîìîðëèãèéã áè÷èæ “Íàðíû ýðãýëò” çýðýã íèëýýä ø¿ëãýý õýâë¿¿ëæýý. 1928
îíîîñ ÌÀÕÍ-ûí VII èõ õóðëààð õîòûí íàìûí õîðîîíû äàðãààð ñîíãîãäîõäîî òåàòðûí äàðãûã
õàâñðàí ã¿éöýòãýæ áàéâ.
1930-ààä îíîîñ Ñ.Áóÿííýìýõ óðàí á¿òýýëèéí àæëûã áàðàã äàãíàí ýðõëýõ áîëæ 1935-1937 îíä òóñ
òóñ íàì, çàñãèéí òîãòîîë øèéäâýðýýð òåàòðûí ìýðãýæëèéí çîõèîë÷ áîëæ áàéâ. 1934 îíä “Ìîíãîëûí
¿íäýñíèé çîõèîë÷äûí õîëáîîíû” äàðãààð àæèëëàæ áàéâ.
412
“Ìîíãîëûí ¿íýí” ñîíèí, 1920 îíû 11-ð ñàðûí 10. ¹1. Óëñûí íîìûí ñàí. Óëààíáààòàð.
177