2

Óíãåðí ìºí àäèë õÿòàä ýë÷èí ñàéä ×åí È-ãèéí Ìîíãîë íî¸äûí òàëààð
ÿâóóëæ áàéñàí íàðèéí àðãàíààñ õîöðîõã¿éã õè÷ýýæ, ìîíãîëûí öýðýã
çàõèðãààíû ò¿ð çàñãèéí ãàçàð ìàÿãòàé þì áàéãóóëæýý. Óíãåðí, Ìîíãîë ÿàì
õýìýýõèéã áàéãóóëæ ò¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íä: Áààòàð áýéë Æàìúÿí, Çîðèãò
áýéñ Ìèøèãäîðæ, ã¿í Öýðýíäîðæ, Ñýðãýëýí ã¿í Äóãàðñ¿ðýí, Ìýðãýí ã¿í
Öýðýíâàíäóéáàâóóäîðæ íàðûí çýðýã õ¿ì¿¿ñèéã îðóóëæýý 364 . Óíãåðí ººðèé㺺
á¿õ öýðãèéí åðºíõèé êîìàíäëàã÷ áîëãîæ äàí ìîíãîë öýðãèéí åðºíõèé
êîìàíäëàã÷ààð Ëóâñàíöýâýýí òýðã¿¿íèéã òîìèëæýý. Áàñ óäàëã¿é Áàëæèííÿì
ã¿í, Ñóíäóé ã¿í íàðûã ìîíãîë öýðãèéí õî¸ð àíãèéí çàõèðàã÷ààð òîìèëæýý.
Ñ¿øèã áèøðýë, ñ¿ì õèéäèéí íºëºº òóí èõ áàéñíûã Óíãåðí õàðãàëçàí
ìîíãîë õî¸ð ëàìûã öýðýã äààõ ëàìààð òîìèëæ, ººðºº øàðûí øàøíûã
ø¿òäýãýý àëü áîëîõîîð õàðóóëàõûã õè÷ýýæ áàéâ.
Èíãýæ õî¸ð òàëààñ áýëòãýë õèéñíèé äàðàà ãàìèí öýðýã áà Óíãåðíèé
öýðãèéí òàãíóóëûí îòðÿäóóä Õ¿ðýýíèé îð÷èí òîéðîíä áàéí áàéí òóëãàðàí
õàðèëöàí ãàë íýýëöäýã áàéæýý. Æèøýý íü, Õ¿ðýýíýýñ áàðóóí õîéø îðøèõ
Ѻãíºãºð Áàÿí ãîëûí öýðãèéí òàðèàíû ãàçðûã õàðæ áàéñàí õÿòàä õàðóóëûí
öýðãèéã óíãåðí÷¿¿ä äýýðýìäýí áóò öîõèæýý. ̺í õÿòàä öýðýã Áóðãàëòàéí
òîñãîíîîñ îðîñóóäûã õººæ ãàðãàñàí áà Õ¿ðýýíä öàãààíòíû 27 õ¿íèéã
öààçàëæýý 365 .
Áîãä, ò¿¿íèé øàäàð õ¿ì¿¿ñèéã Õÿòàäûí öýðýã áàðèâ÷ëàí øîðîíä õîðüñíûã
Óíãåðí îâòîé àøèãëàí øàëòàã áîëãîæ “õóòàãò áàãø” Áîãä õààíûã ÷ºëººëæ,
“øàðûí øàøíûã” ºì㺺ëºí õàìãààëàã÷ ãýæ ººðèé㺺 çàðëàæýý. Óíãåðí ç¿éë
á¿ðèéí àðãà õýðýãëýí Õ¿ðýýíä äîâòëîí áàéëäàõ øèíý òºëºâëºãººãºº ÷àíä
íóóöëàæ áàéæýý. Óíãåðí Äà õ¿ðýýã õîéä òàëààñ íü äàéðàí ýçëýõ ãýæ áàéãàà
ìýò ñýòãýãäëèéã ãàìèí öýðýãò òºð¿¿ëýõ çîðèëãîîð Ѻãíºãºð Áàÿí ãîëä áàéñàí
Õÿòàäûí õàðóóëûí öýðãèéã óñòãàæýý. Ѻãíºãºð Áàÿí ãîë äàõü õàðóóëûí òýð
àíãèéã àâðàõààð Õ¿ðýýíýýñ ÿâóóëñàí õÿòàä öýðãèéí àíãèéã Óíãåðí÷¿¿ä áàñ
óñòãàñíû äàðàà õ¿ðýýã áàðóóí õîéä òàëààñ íü äîâòëîõ ãýæ áàéíà ãýæ õÿòàä
öýðãèéí êîìàíäëàë ëàâòàéÿà èòãýõ áîëîâ. Óíãåðí, ýíý ¿åýð Õ¿ðýýíýýñ ç¿¿í
òèéø Óó áóëàíãèéí îð÷èì öýðãýý õóðèìòëóóëæ Áàÿíç¿ðõ óóëûí àð, ºâºð
õîðìîéãîîð äîâòëîõ áîëîâ.
Õÿòàä öýðãèéã ñ¿ðä¿¿ëýí àéëãàõ çîðèëãîîð Óíãåðí÷¿¿ä ººðñ人 13000
öýðýãòýé ãýñýí öóóðõàë òàðààæ, ò¿¿íèéãýý äàéñàíä èòã¿¿ëýõèéí òóëä, Áîãä
õàí óóëûí ç¿¿í àð õîðìîéí àìóóäûí ìîäîíä øºíº öàãò ýíä òýíäã¿é ãàë
ò¿ëäýã áàéæýý. Óíãåðí÷¿¿ä òýãæ ç¿ãýý áóðóóëæ áàéãààä 1921 îíû 1-ð ñàðûí
24-íèé ºã뺺 Õ¿ðýýã ç¿¿í, ç¿¿í õîéä òàëààñ íü äîâòëîí õ¿ðýýíèé Íàéìàà÷èí
õàâèàñ èõ áóóãààð ãàë íýýæ áàéâ. Èìïåðèàëèçìûã òºëººëñºí õî¸ð ýòãýýäèéí
õîîðîíä èíãýæ øèð¿¿í òóëàëäààí ýõýëæýý. Óíãåðíèé äààëãàâàð ¸ñîîð áàðãà
Ëóâñàí, òºâä Ñàæ ëàì íàðûí óäèðäñàí õîðîî, Áîãä óóëûí Èõ òýíãýðèéí
364
Õ.×îéáàëñàí, Ëîñîë, Äýìèä. Äóðäñàí çîõèîë. Äîîä äýâòýð, 74-ð òàë.
365
“Èçâåñòèÿ”, 1921 îíû 2-ð ñàðûí 4.
160