2

ìýäýýã àâìàãö óã õîðîîã Ǻâëºëò Îðîñûí íóòãààð äàìæèí Õèàãòûí áàðóóí
òàëààð õèë íýâòýð÷ Àëòàíä î÷èõûã òóøààãààä áàñ ººðèéí ýëñ¿¿ëñýí
öýðãèéã àâ÷ ìºíõ¿¿ ãàçàð õóðäàâ÷ëàí î÷èõûã Ýðäýíý âàíãèéí õîøóóíû ã¿í
Áèëèãñàéõàí, Áýéñ Ñóìúÿà íàðò ìýäýãäæýý.
Ýäãýýð öýðýã íü Ñàäûí Áàëäèðûí äóðäñàíààð Õÿðààíû Á¿ðäýíã ºãñººä
Äýýä Øèâýýíèé õîéò Øóâóóòûí äàâààãààð äàìæèæ, Îðõîí Ñýëýíãèéí
áèë÷ýðèéí äîîä òàëä áàéäàã Àëòàí ãýäýã ãàçàð õ¿ð÷ýý.
Ä.Ñ¿õáààòàð ýíý ¿åä Áóóðûí Äàíçàí ãýã÷ íóòãèéí íýãýí ëàì àéëä áàéñàí
áºãººä òýð íü ºâºë íàìðûí öàãò Áóóðûí äóãàí, çóíû öàãò Äóíä Àëòàí çýðýã
ãàçàð íóòàãëàäàã áàéæýý. Äîîä öýðãèéí áàðóóí õîéò óóëûí òàøàà, Ñýëýíãèéí
íºãºº òàëä áàéäàã áóðãàñ øóãóé á¿õèé ãàçàð íü ãóðâàí Àëòàíãèéí íýã áîëîõ
Äýýä Àëòàí ãýäýã íü þì.
Àðäûí æóðàìò öýðýã íü ýíýõ¿¿ Àëòàíä óâàí öóâàí öóãëàð÷ áàéðëàõ áîëñîí
ó÷èð áîë Ǻâëºëò Îðîñûí õèëä îéð áàñ ãàìèíãèéí òàãíóóëààñ äàëä áºãë¿¿ áà
àðä îëîíòîé õàðèëöàà òîãòîîõîä òóñòàé çýðãýýñ ò¿¿íèéã ñîíãîí àâ÷ýý.
Ýðäýíý âàíãèéí 70 îð÷èì öýðýã Ñýëýíãèéí óðä òàëûí Ýðýýíèé àðàë,
Ä¿¿ðýã ãýäýã ãàçàð àíõ öóãëàð÷ áàéãààä ñ¿ëäýý Àëòàíä î÷æýý. ̺í äàðàà
íü Ñóìúÿà áýéñèéí õîøóóíààñ èðñýí 50 îð÷èì öýðã¿¿ä Àëòàí óðóó îðæ,
Ä.Ñ¿õáààòàðûí ýëñ¿¿ëñýí àíãèóäòàé öºì íèéëæ á¿ãä 150 îð÷èì öýðýã òýíä
áàéõ áîëæýý.
Òýð ¿åä Ä.Ñ¿õáààòàðûã Õèàãòûí ç¿¿í õàðóóëóóäààñ ýëñ¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñèéã
“øàäàð” öýðýã, Õèàãòûí ìîíãîë öýðãýýñ áîëîí ãàíö íýãýýð ñàéí äóðààð
ýëñýæ íèéëñýí õ¿ì¿¿ñýýñ á¿ðäñýí õýñãèéã “öîîõîð” öýðýã, Ýðäýíý âàíãèéí
õîøóóíààñ ã¿í Áèëèãñàéõàíû ýëñ¿¿ëñýí öýðãèéã “õîøóó” öýðýã, Ñóìúÿà
áýéñèéí õîøóóíûõíûã “öàõàð” öýðýã ãýæ òóñ òóñ ÿëãàí íýðëýäýã áàéâ.
Öýðã¿¿ä ñ¿¿ëäýý öººí òîîíû ìàéõàí ãýðòýé áîëñîí áà òýäíèé õîîë
õ¿íñíèé çàðäàëä öàãààí ìºí㺠çàðöóóëàí ãàðãàäàã áàéæýý. Ïàðòèçàí
Äýìáýðýëèéí Äàìáûí äóðäñàíààð Ñ¿õáààòàð, ×îéáàëñàí íàð áóóðûí Äàíçàí
ëàìûíä î÷èõ çàìäàà Äàìáà ìèíèé áèåýð íèëýýä îðîñ öàãààí ìºíãèéã
ãàíçàãàëóóëàí Õàñáààòàðò õ¿ðã¿¿ëñýí áºãººä öýðýã á¿ðä ñàðä ãóðâàí ëàí
ìºíãºíèé õýìæýýíèé çàðäàë òîãòîîæ áàéñàí ãýæ äóðäæýý.
Ñ.Áàëäèðûí äóðäàòãàëààð öýðã¿¿ä áºìáºã øèäýõ, õºë ãàðûí ñóðãóóëü
õèéæ áàéñàí áà øàð, óëààí ºíãèéí òóãèéã õèéëãýæ öýðã¿¿äýä ºãñºí ãýíý.
Òýð ¿åä öýðã¿¿äèéí äîòîð 18-30 îð÷èì íàñíû õ¿ì¿¿ñ îëîí áàéñàí ó÷èð ìàø
õºãæèëòýé, áàðèëäàõ íîöîëäîõ çýðýã èõ íàðãèàíòàé áàéñàí þì ãýæ ïàðòèçàí
Äàãâûí Äàâàà 432 äóðñàí ÿðüæ áàéíà. ̺í Äàâààãèéí äóðäñàíààð öýðã¿¿ä îðîé
á¿ð öàãààí äàð ýõ óíøäàã áàéñàí, ¿¿íèéã çààíû áîð Ëóâñàí ãýã÷ ýõýëæ áóñàä
íü äàãàæ àÿëäàã áàéñàí íü òýð öàãèéí ñ¿øèãòýí, áàñ çàëóó õ¿ì¿¿ñèéí ñýòãýëä
òèéíõ¿¿ õîîëîé íèéë¿¿ëýí äóóãàðàõ íü òààòàé ñàíàãääàã áàéæýý.
432
Äàãâûí Äàâààãèéí äóðäàòãàëûã 1967 îíä Á.Øèðýíäýâ, Æ.Ëàìæàâ íàð òýìäýãëýí àâàâ. Ýõ íü
çîõèîã÷èéí õóâèéí àðõèâò áóé.
189