2

Öåíòðîñîþç õýìýýõ õóäàëäààíû ãàçðûí ìýäëèéí áà àìü õ¿ì¿¿ñèéí áàðàà
òàâààðûã áóëààí àâàõ çîðèëãîîð áàðîí Óíãåðí õî¸ð õîðîî êàçàõ öýðãèéã
Çýëòýð ðàéîíä ÿâóóëñàí 399 íü îëîí õ¿íèéã àëàí òàëæýý. Äýëã¿¿ðèéí õààëãà,
øîí, ìîðèíû óÿàíààñ ä¿¿æèëñýí îðîñ, ìîíãîë õÿòàä õ¿íèé õ¿¿ð ýíä òýíäã¿é
¿çýãäýæ áàéñàí ãýæ òýð áóçàð ¿éë ÿâäëûã ººðºº ¿çñýí Õ.×îéáàëñàí áè÷æýý.
Óíãåðí÷¿¿ä Ìîíãîëûã ýçýðõýí áàéñàí ¿åä äýãëýì æóðìûã ÿëèìã¿é
ãàæóóäóóëñàí áóþó ãàìèíòàé õîëáîîòîé ãýæ õàðàãäñàí õ¿ì¿¿ñèéã óðüä
àäèë ýð¿¿äýí ø¿¿æ, çîäîæ çàí÷èõ áà ÿìàð ÷ ¿íäýñã¿éãýýð õ¿ì¿¿ñèéã àëæ, ýä
õîãøëûã íü õóðààæ áàéñíûã Íàâààííàìæèë áàñ í¿äýýð ¿çýæ áàéæýý.
Îäîîãèéí Áóëãàí àéìãèéí Òýøèã, Õàíãàé ñóìàíä óíãåðí÷¿¿ä ºâãºä
õºãøèä, õ¿¿õýä áàãà÷óóäûã àìüäààð íü øàòààõ, ìîäíîîñ ä¿¿æèëæ àëàõ, ýä
õºðºíãèéã äýýðýìäýõ àæëûã õèéæ áàéæýý. Óíãåðí÷¿¿ä õóâüñãàëò ¿çýë ñàíàà
á¿õèé îðîñ õ¿ì¿¿ñèéã ¿çýí ÿäàæ, áóóäàí àëàõ, ä¿¿æëýõ, õýñýãëýí öàâ÷èæ
òàð÷èëãàí àëàõ çýðãýýð õàðãèñëàæ áàéæýý. Õ¿ðýýíä áàéñàí õóâüñãàë÷
îðîñóóäûí èäýâõòýé õýñýã áîëîõ Êó÷åðåíêî, Ãåìáàðæåâñêèé, áóðèàä
ýì÷ Öûáûêòàðîâ çýðýã õ¿ì¿¿ñèéã õýñýãëýí öàâ÷èæ, òàð÷èëãàí àëæýý.
Êàçàãðàíäèéí á¿ëýã äýýðýì÷èä Öåíòðîñîþçûí àæèëòàí áàéñàí Ã.Ãåé-èéã
òàð÷èëãàí çîâîîæ ä¿¿æèëæýý. Ãåéãèéí ýõíýð óíãåðíèé çàíäàë÷äûí ºìíººñ
ýñýðã¿¿öýë òàâüæ, õàðãàëçàã÷ õàðãèñûã áóóäñàí ó÷èð ò¿¿íèéã õî¸ð õ¿¿õäèéã
íü õàìò õýñýãëýí öàâ÷èæ àëæýý. Õàòãàë, Õàíõàä ñóóæ áàéñàí îëîí îðîñ
õ¿ì¿¿ñ áàñ àëàõ ÿëä çààãäæýý. Õºâñãºëä ¿¿ðëýí áàéñàí öàãààíòàí Øóáèíû
çàíäàë÷èä îëîí òîîíû îðîñ õ¿ì¿¿ñ, õýñýã ìîíãîë÷óóäûã áóóäàí àëæýý 400 .
Ìîíãîëûí õààíä ¿íýí÷ýý ¿ç¿¿ëýõèéí òóëä áàðîí Óíãåðí ýíãèéí íîìõîí
õÿòàä õ¿ì¿¿ñèéã óñòãàõ õàðãèñëàëàà ÿâóóëæ áàéâ. Æèøýý íü Ñîìáåãè
(Ѻãíºãºðèéã õýëæ áóé áîëîëòîé - Á.Ø.) òîñãîíä óíãåðí÷¿¿äèéí 60 ìîðüò
öýðýã èðæ, 150 õ¿íèéã áóóäàí àëààä á¿õ ñóóðèíã äýýðýìäæýý 401 . Êàçàíöåâûí
îòðÿä Çàñàãò õàí àéìãèéí Ýðäýíý áýéñèéí õîøóóíä 1921 îíû çóí 34 õ¿íèéã
àëæ, 28 õ¿íèéã áàðèâ÷ëààä, 1500 àäóó, 210 òýìýý, 570 ¿õýð, 2000 õîíü çýðýã
áóñàä ç¿éëèéã àðäóóäààñ äýýðýìäýí àâààä ÿâæýý. Åð íü ã¿éöýä áèø ìýäýýãýýð,
ãàìèí. óíãåðíèé ýçýðõèéëëèéí ¿åä 80000-ààä àäóó, 19000-ààä òýìýý, 45000
ãàðóé ¿õýð, 175000 ãàðóé õîíèéã àðäóóäààñ áóëààí àâ÷ýý 402 . Îëîí ñàÿ ëàíãèéí
çýýë ìºíãèéã æèëýýñ æèëä ºñ÷ áàéñàí õ¿¿ãèéí íü õàìò àðäóóä õàðèéí
õóäàëäàà÷äàä òºëñººð áàéâ. Õóó÷èí ºðèéã òºëæ áàðààã¿é áàéõàä øèíý øèíý
ºð ãàð÷ èðäýã áàéñàí àæýý. Ýçýðõèéëýã÷ öýðãèéí õýðýãöýýòýé õîëáîãäñîí
çàðäëûã íºõºõèéí òóëä ìîíãîëûí ýðõ áàðèã÷èä ãàäààäûí ï¿¿ñýýñ çýýëëýã àâ÷
ò¿¿íèéãýý òºëºõººð àðäààñ ãàðãóóëñààð áàéâ. Ò¿øýýò õàí àéìãèéí ÷óóëãàíû
ãàçàð 1920 îíä àéìãèéí õýðýãöýýíä ãýäýã íýðýýð õÿòàä Áóÿíò ãýã÷èéí ï¿¿ñýýñ
ºíäºð õ¿¿òýé çýýëëýã àâ÷ýý. Çýýëñýí äàí ìºí㺠íü 16700 ëàí áàéñàí õ¿¿ãèéí
399
“Ñîâåòñêàÿ Ñèáèðü” ñîíèí. 1920 îíû 11-ð ñàðûí 24.
400
“Âëàñòü òðóäà”. 1921 îíû 7-ð ñàðûí 21.
401
“Ñîâåòñêàÿ Ñèáèðü” ñîíèí. 1921 îíû 1-ð ñàðûí 22.
402
ÌÓÀ. Óëñ òºðèéí àíãè 40-ð á¿ëýã, 41-ð á¿ñ. ̺í ýäèéí çàñãèéí àíãè, 2, 5-ð õýñýã, 10-ð á¿ñ.
171