2

1921 îíä àðäûí ýðõ àøèãò çîõèöóóëàí ººð÷ëºí áàéãóóëàãäàæ áàéñàí ìîðèí
ºðòººíèé àëáûã ººð÷èëñºí íü 1922-24 îíä àðä îëîíä óëàì àøèãòàéãààð
öààøèä íàðèéñàí ººð÷ëºãäñººð áàéâ. Áîãäûí îðäûã çàñâàðëàõ àæèëòàé
õîëáîãäóóëàí ºðòºº õýðýãëýäýã æóðìûã 1922 îíû 12-ð ñàðûí 8-íä ººð÷èëæýý.
ĺðâºí çàìûí ºðòººíä õýðýãëýæ áàéñàí ìîðü 1924 îíä äºíãºæ 21314
áàéñíû äîòðîîñ Íèéñëýë õ¿ðýýíýýñ áàðóóí òèéøèõ çàìä 10944, óìàðä çàìä
3407, äîðíîä çàìä 5151, ºìíº çàìä 1812 õ¿ðòýë òóñ òóñ öººðºí áóóð÷ýý 697 .
Àðäûí íàì, çàñãààñ àëáà òàòâàðûí áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõ áà ÿâóóëàõäàà
þóíû ò¿ð¿¿íä õóâüñãàëûí øààðäëàãà, àðä ò¿ìíèé ýðõ àøãèéã õàðãàëçæýý.
Àëáà òàòâàðûí õóóëü ¸ñîîð 4 àéìàã, øàâèéí á¿õ àðäààñ àëáà àâàõ áîëñíîîð
1922 îíä 3 ñàÿ ëàí ìºíãºíèé õýìæýýãýýð òîãòîîãäñîè áàéâ 698 . ¯¿íèé 1 ñàÿ ëàí
ìºíãèéã 4 àéìàã, øàâü òàâàí ãàçðààñ òóñ á¿ð 200 ìÿíãàí ëàíãààð óðüä÷èëàí
ãàðãóóëàõ áà ¿ëäýõ 2 ñàÿ ëàíã ìàëûí èõ òîîëëîãûí äàðàà ãàðãóóëàí àâàõààð
òîãòæýý.
Çàñàã áà çàñàã áóñ íî¸ä, äýýä, äîîä ëàì íàð, òàéæ, àðä öºìä àëáà
îíîîñíîîñ ñ¿ì õèéäýýñ 100 áîä òóòìààñ 20 õîíü àâ÷ áàéõ áîëãîæýý 699 .
10 õ¿ðòýë áîäòîé ºðõèéã àëáà òàòâàðààñ õýëòð¿¿ëæýý. Àëáà òàòâàð
íîãäóóëàõ, õóðààõ àæëûã àðäûí õóðëààð õýëýëö¿¿ëæ áàéõààð çààæýý. Àëáà
òàòâàð òºëºõººñ çàéëñõèéõ áóþó õýòð¿¿ëýí îíîãäóóëàõ ¿çýãäýëòýé òýìöýõ áà
ãýì áóðóóòíûã öýýðë¿¿ëýõ òàëààð õóóëüä çààñàí ç¿éë àíãèéã òîãòîîæ ºãºâ.
1924 îíä àëáàí òàòâàðûí äýâøèëò õóóëü áîëîâñðóóëàãäàæ 100 òîëãîé
ìàëòàé õ¿ì¿¿ñèéã õýëòð¿¿ëæ, 100-500 òîëãîé ìàëààñ 5%, 500-1000 òîëãîé
õ¿ðòýë ìàëààñ 15%, 1000-ààñ äýýø òîëãîé ìàëààñ 20% ãýõ çýðãýýð àëáà
òàòâàðûã íîãäóóëàí àâàõ áîëæ áàéâ.
Äàíøãèéí çàðäëûã 1922 îíä èõýýõýí õàññàí áà ìºðãºë ºðãºëä çîðèóëàí
øàâü íàðààñ õºðºí㺠ãàðãóóëàõûã 1923 îíä á¿ðýí çîãñîîæýý. ̺í îíä àðäààñ
Äàé÷èí õàìáà, ¨íçîí õàìáà çýðýã Áîãäûí äýðãýä áàéäàã äýýä ëàì íàðò
íèéë¿¿ëæ áàéñàí ç¿éëèéã áîëèóëæýý. Íýãýí æèëä õýäýí àðàâ, çàðèìäàà
õýäýí çóóí ìÿíãàí ëàí ìºíãºíèé çàðäàë ãàðäàã áîãäûí ¸ñëîëûí ã¿¿ð,
òîìõîí ìºðãºëèéí ãàçðóóäûã óëñûí õºðºí㺺ð çàñâàðëàõûã Çàñãèéí ãàçðààñ
çîãñîîñîí òóõàé Óëñûí àíõäóãààð èõ õóðàëä òàâüñàí Çàñãèéí ãàçðûí òàéëàí
èëòãýëä ºã¿¿ëæýý 700 . Èéì ó÷ðààñ îëîí òºðëèéí ºðãºë áàðüöààñ íèéòäýý áàðàã
500 ìÿíãà øàõàì ìºíãºí çîîñ (ìåêñèê äîëëàð)-ûí çàðäàë õýìíýãäñýí áàéæýý.
Àðäûí çàñãèéí ãàçàð íü òàðèàëàíãèéí àæèëä óëñûí õÿíàëò òàâèõ, í¿¿äýë
áèë÷ýýðèéã çîõèöóóëàõ, çàñàã íî¸ä ãàçðûã ¿å óëèðàí ýçýìøèõ ýðõèéã
õ¿÷èíã¿é áîëãîõ çýðýã îëîí òºðëèéí àðãà õýìæýý àâñíû ¿ð ä¿íä ãàçðûí
àñóóäëûã àðä îëíû ýðõ àøèãò òîõèðóóëàí øèéäâýðëýæýý.
697
Óëñûí èõ õóðëûí ñîíèí. 1-ð äýâòýð. ÓÁ., 1924 oí. 65-ð òàë.
698
Àðäûí çàñãààñ 1921-1924 îíóóäàä àâñàí õóâüñãàëò àðãà õýìæýýí¿¿ä. ÓÁ., 1954 îí. 159-164-ð òàë.
699
Íýã áîä íü 7 õîíü áóþó 1 øàðòàé òýíöäýã áàéñàí áà òýìýýã 1,5 áîä ãýæ ¿çäýã áàéæýý.
700
Óëñûí èõ õóðëûí ñîíèí. 1-ð äýâòýð. ÓÁ., 1924 îí. 39-ð òàë.
327