2

Ìîíãîëä õèéæ áàéæýý. Óíãåðíèé òàãíóóëûí õýñýã á¿ëýã ýòãýýä¿¿ä Ìîíãîëä
öººí öººíººð áîëîâ÷ áàéí áàéí îðæ èðñýýð áàéæýý. 9-ð ñàðûí ýõýýð
“Ñåìåíîâîîñ çóãàäñàí öýðãèéí õýä õýäýí æèæèã àíãèóä Õ¿ðýýíä õ¿ðýëöýí
èðæ, çàðèì íü çýâñãýý îðîñ çàõèðãààíä, çàðèì íü Õÿòàäûí ýðõ áàðèã÷ íàðò
õóðààëãàæýý 357 ”.
Ìîíãîë íü Àëñ Äîðíîäîä áóò öîõèãäñîí õ¿÷èí, õîðãîäîõ ãàçàð áîëæ
áàéíà ãýæ õýâëýëä äóðäñàí áàéäàã 358 .
Áàðîí Óíãåðí ôîí Øòåðíáåðã áîë Áàëòèéí òýíãèñ õàâèéí ãåðìàí óãñààíû
õ¿í áºãººä Îðîñ-ßïîíû äàéíä îðîëöîæ, Ñèáèðèéí õàðãèñ öàãäààãèéí êàçàõ
õîðîîíä àëáà õààæ áàéñàí áà, 1910 îíä Õ¿ðýýí äýõ Õààíò Îðîñûí êîíñóëûí
õàìãààëàõ àíãèä öýðãèéí àëáà õààæ áàéæýý. Áóðäóêîâûí ìýäýýëñíýýð Óíãåðí
çîðèãò áààòàðëàã ¿éë ÿâäàë á¿òýýæ àëäàð ãàâüÿà îëæ àâàõ ãýæ 1915 îíä
Õîâäîä èðæ áàéñàí àæýý 359 . Óíãåðí 1917 îíä öàãààíòíû ãåíåðàë Ñåìåíîâûí
òóñëàã÷ áîëæ, Îðîñûí õààíò ¸ñûã ñýðãýýí áàéãóóëàõûí òóëä çºâëºë¿¿äòýé
áàéëäàõààð “îëîí îâîãòíû” àçèéí ìîðèí äèâèç áàéãóóëæýý. Á¿õ õàðãèñ
õ¿÷íèéã íýãòãýõèéí òóëä Óíãåðí Îðîñ, Õÿòàä, Ìîíãîëûí õààíò ¸ñûã ñýðãýýõ,
Òºâ Àçèä õ¿÷èðõýã õààíò ã¿ðýí áàéãóóëàõ, áîëüøåâèçìòàé òýìöýõ òóõàé
õàðãèñ ëîçóí äýâø¿¿ëæýý. Èíãýýä Óíãåðí íü Ñèáèðüò ïàðòèçàíóóäòàé òýìöýæ
áàéâ.
Áýýæèíä ñóóæ áàéñàí ººðèéí òºëººíèé öàãààíû ýòãýýä Âîëüôîâè÷ ãýã÷èä
áè÷ñýí çàõèäàëäàà Óíãåðí ýõëýýä óìàð ç¿ãò áîëüøåâèêóóäûí ýñðýã õºäëºæ,
îðîñ íóòàãò çºâëºëòèéí ýñðýã áàéëäààí çîõèîí áàéãóóëààä äàðàà íü ò¿¿íèéã
ìîíãîë áà Ìîíãîëûí õºðø íóòãóóäàä øèëæ¿¿ëýí Ìàíæèéí ×èí óëñûã
ñýðãýýí áàéãóóëàõ àæëàà äóóñãàíà ãýæ ¿ã¿¿ëæýý. Õîæèì Óíãåðíèé õýðãèéã
íü Íîâîñèáèðñê õîòîä òàñëàí ø¿¿õ õóðàë äýýð õààíò ¸ñûã ñýðãýýõèéí òºëºº
òýìöýõ îòðÿäóóä áàéãóóëæ áàéñíàà Óíãåðí ººðºº õ¿ëýýæ áàéæýý.
Õààíò ¸ñûã ñýðãýýõ ãýñýí ñàíàà áîäëîî õýðýãæ¿¿ëýõýýð Áîãä ãýãýýí
òýðã¿¿òýé òóñãààð Ìîíãîë óëñ áà ìºí ×èí óëñûã ñýðãýýí áîñãîõ ãýñýí ßïîíû
èìïåðèàëèñòóóäûí ëîçóíã Óíãåðí ñóðòàë÷èëæ áàéâ.
Óíãåðí ººðèéí “Àçèéí ìîðüò äèâèç” ãýã÷ 800 öýðýã á¿õèé äýýðýì÷èí
àíãèà àâ÷, ×èò õîòûí ðàéîíîîñ ãàð÷, Àãø òîñãîíîîð äàìæèí 1920 îíû 10-ð
ñàðûí 2-íä Îíîí ãîëûí ñàâ Ãèëáýð õàðóóëààð íýâòðýí ìîíãîë íóòàãò îðæ
èðæýý. Ýíý îòðÿä Óëç, Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðààð Ñàí áýéñèéí õîøóóíû òºâèéã
(îäîîãèéí ×îéáàëñàí õîò) ÷èãëýí ÿâæ áàéãààä òýíäýýñ îäîîãèéí ªíäºðõààí
õîòûí ç¿ã ýðãýí ÿâæýý.
Ò¿¿íèé öýðãèéí õ¿÷íèé á¿ðýëäýõ¿¿í íü 400 õ¿íòýé òàòàðûí 1-ð õîðîî,
200 õ¿íòýé Àíåíèêîâûí íýðýìæèò 2-ð ìîðüò õîðîî, 6 èõ áóóòàé èõ áóóíû
äèâèçèîí, 25 îð÷èì áóóòàé ïóëåì¸òûí êîìàíäòàé á¿ãä 800 îð÷èì õ¿íòýé
áàéæýý.
357
“Ñîâåòñêàÿ Ñèáèðü” ñîíèí. 1920 îíû 9-ð ñàðûí 23.
358
̺í ñîíèí, 1920 îíû 11-ð ñàðûí 4.
359
1914-1921 îíû òóõàé À.Â.Áóðäóêîâûí äóðäàòãàë (ãàð áè÷ìýë)
157