2

Õóðàëäàãñàä øîäîæ, Ä.Áîäîî, Ä.Äîãñîì 320 , ×àãäàðæàâ, Ä.Ëîñîë 321 ,
Ä.Ñ¿õáààòàð íàðûã ÿâóóëàõ áîëæ òýäíèé çàìûí çàðäàë õýðýãëýõ õ¿íñ, óíàëãà
ìîðü çýðãèéã õóâüñãàëò áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿äýýñ õóâèàðëàí ãàðãóóëàõ, ìºí
õýðýã àæëûã äàéñàíä èë÷ëýãäýõã¿éí òóëä íóóö ò¿ëõ¿¿ð áè÷ãýýð õàðèëöàõäàà
Ä.Ñ¿õáààòàðûã “ýýæ”, Ëîñîëûã “ààâ”, Äîãñîìûã “Ãåîðãèé” ãýõ ìýò õ¿í òóñ á¿ð
äýýð íýð áóðóóëàí áè÷èæ áàéõaap òîããîîæýý 322 .
Èíãýýä äýýð äóðäñàí òºëººëºã÷äèéí íýã õýñýã áîëîõ Áîäîî, ×àãäàðæàâ íàð
1920 îíû 8-ð ñàðûí ýõýýð Õ¿ðýýíýýñ ìîðäîæ àð Õèàãòàä áóþó Òðîèöêîñàâñêò
õ¿ðýëöýí î÷îîä, ÐÑÔÑÐ-èéí Ãàäààä Õýðãèéí Àðäûí Êîìèññàðèàòûí
Ìîíãîëä ñóóõ êîíñóëààð òîìèëîãäñîí áîëîâ÷ õÿòàäûí òàë Õ¿ðýýíä ñóóõûã
íü çºâøººðººã¿é ó÷èð Òðîèöêîñàâñê ò¿ð õóãàöààãàap áàéðøèí òýíäýý ¿¿ðýãò
àæëàà ÿâóóëæ áàéñàí Î.È.Ìàêñòåíåêò 1920 îíû 8-ð ñàðûí 2-íä çîõèîñîí
“Ãàäààä Ìîíãîëûí àðäûí íàì áà àðä ò¿ìíýýñ õàíäàí õ¿ñýõ íü” ãýñýí áè÷ãèéã
á¿ëãýìèéí íýðèéí ºìíººñ ãàðäóóëàí ºãñºí àæýý. Òýð áè÷èãò: “...Ìîíãîë àðäûí
òºëººëºã÷èä áèä, äîð äóðäàõ ç¿éëèéí òóõàé ìýäýãäýë õ¿ñýõ äààëãàâàðòàé.
¯¿íä: Îðîñûí ýçýíò óëñûí îðîëöëîãîòîéãîîð Ìîíãîëûí àâòîíîìèò òºðèéã
çàðëàí òóíõàãëàõ ¿åýñ ýõëýí îðîñûí çàñãèéí ãàçðûí èìïåðèàëèñò çîðèëãî áà
ìîíãîëûí ôåîäàëóóäûí òºð øàøíûã õîñëîí çàõèð÷ áàéñàí íü ìàíàé á¿õ õ¿í
àìûí ñî¸ë, íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí õýìæýýã äýýøë¿¿ëæ ÷àäààã¿é ó÷èð ìîíãîëûí
àðä ò¿ìíèé õóâüä ñ¿éðýëòýé ãýã÷èéã óõààðàí îéëãîæ áàéñàí õýñýã õ¿ì¿¿ñ
áàéñàí áèëýý. Ýäãýýð õýñýã õ¿ì¿¿ñ íü òýð ¿åèéí íºõöºë áàéäëààñ áîëæ ñýòãýë
320
Äàíñðàíáèëýãèéí Äîãñîì (1884-1939) Ñýöýí õàí àéìãèéí Äàëàé âàíãèéí õîøóóíû Øèíý á¿ëýã
(Õýíòèé àéìãèéí Áàÿí îâîî ñóì) ãýäýã ãàçàð òºðñºí. Äîãñîì íü 12 íàñàíäàà ìîíãîë áè÷èãò
ñóðàëöàæ, 15 íàñíààñ õîøóó, àéìãèéí ÷óóëãàíû áè÷ýý÷, ñóìûí çàíãè áàéñàí áà àâòîíîìèòûí ¿åä
Ñàíãèéí ÿàìíû áè÷ýý÷, Öýðãèéí ÿàìíû ýõ çîõèîõ Ò¿øìýë áàéæýý. 1919 îíîîñ ýõëýí õóâüñãàëûí
íóóö á¿ëýãò îðîëöæýý. 1921 îíä Äîòîîä ÿàìíû ýðõýëñýí ò¿øìýë, 1922-1924 îíä Öýðãèéí ÿàìíû
äàé÷ëàí á¿ðòãýõ õýëòñèéí ýðõëýã÷, 1924-1926 îíä Õîâä àéìàãò Çàñãèéí ãàçðûí ýðõýëñýí ò¿øìýë,
1926-1927 îíä ÇÑÁÍÕÓ-ä ñóóõ ÁÍÌÀÓ-ûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíû 1-ð íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà, 1927
îíä Àëòàíáóëàãèéí Ñàéä, 1928-1929 îíä Ýäèéí çàñãèéí çºâëºëä òîî á¿ðòãýëèéí õýëòñèéí ýðõëýã÷,
1931-1932 îíä õóâüñãàëûí ìóçåéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà, 1932-1933 îíä Óëààíáààòàð õîòûí
çàõèðãààíû äàðãà çýðýã àæèë õèéæ áàéæýý. Öýðãèéí áà Àæ ¿éëäâýðèéí ãàâüÿàíû 1-ð îäîíãîîð
øàãíàãäæýý. 1939 îíä õóâüñãàëûí ýñýðã¿¿ õýðýã õýìýýã÷èä õèëñýýð õîëáîãäîí õýëìýãäæýý. 1962 îíä
öàãààäàâ.
321
Äàðüæàâûí Ëîñîë, Õàí Õýíòèé óóëûí àéìãèéí Áàòíîðîâûí õîøóóíû Äýëãýð-ºëçèéò ñóìûí íóòàãò
1890 îíä òºðæýý. Õîæèì Áîãäûí øàâü Ýõ äàãèíûí îòîãò øèëæèí çàõèðàãäæýý. 1899 îíîîñ ýõýëæ
ñ¿ì õèéäýä ñóóæ òºâä íîì ¿çýæ ×îéæèíãèéí ìÿíäàã îëæýý. 1908-1910 îíû ¿åä Õÿòàäûí ç¿¿í ìóæ
Áýýæèí õîò, Îðîñ óëñûí Ëåíèíãðàä, Ìîñêâà çýðýã õîòóóäààð àÿëàí ÿâæ áàéæýý. 1913 îíä ºìíº
õÿçãààðò ìàíëàé áààòàð Äàìäèíñ¿ðýíãèéí óäèðäñàí öýðãèéí ëàìä òîìèëîãäîí ÿâñíû ó÷èð öîðæ
ÿìáà (öîë)-îîð øàãíàãäæýý. 1919 îíîîñ õóâüñãàëûí íóóö àæèëä îðîëöîæ ýõýëñýí áºãººä 1920 îíä
Ǻâëºëò Îðîñ óëñààñ òóñëàìæ ýðýõýýð îäñîí äîëîîí õ¿íèé íýã áîëíî. 1921 îíä Ìîíãîë Àðäûí
íàìûí íýãä¿ãýýð èõ õóðëûã õóðàëäóóëàõ áà Àðäûí ò¿ð çàñãèéí ãàçðûã áàéãóóëàõàä îðîëöæýý. 1923-
1925 îíä öýðãèéí ýìíýëãèéí ãàçðûí ýðõýëñýí ò¿øìýëèéí àæèë õèéæ áàéæýý. 1925 îíä õàð áîëñîí
áà 1925-1939 îíä Õÿíàí áàéöààõ ÿàìíû ñàéä, ÌÀÕÍ-ûí Òºâ Õîðîîíû Õÿíàí áàéöààõ êîìèññûí
äàðãà, Ìîíãîë áàíêíû ãèø¿¿í çýðýã àæèë õèéæ áàéæýý. 1939 îíä õóâüñãàëûí ýñýðã¿¿ õýðýãò
õîëáîãäîæ õýëìýãäñýí áàéíà. 1962 îíä öàãààäàâ.
322
Õ.×îéáàëñàí, Ä.Ëîñîë, Ã.Äýìèä “Ìîíãîë àðäûí ¿íäýñíèé õóâüñãàëûí àíõ ¿¿ñýæ áàéãóóëàãäñàí
òîâ÷ ò¿¿õ” äýýä äýâòýð. ÓÁ. 1934 îí. 146-147-ð òàë
140