2

öýðãèéí àëáûã àöàãëàäàã áàéíà” ãýæ 1912 îíû íýã ìýäýýíä ºã¿¿ëñýí áàéâ 123 .
Öýðãèéí àëáàíààñ çàéëñõèéõ íýã õýëáýð íü çàëóó õ¿ì¿¿ñ ëàì áîëæ ñàõèë
õ¿ðòýõ ÿâäàë áàéâ. Ýíý ó÷ðààñ ëàì íàðûí òîîã õÿçãààðëàõ òóøààëûã Ìîíãîë
óëñûí Öýðãèéí ÿàìíààñ ãàðãàæ áàéâ 124 .
Ìîíãîë öýðãèéí çàðäàë íü á¿õëýýðýý àðäóóäàä íîãäîæ áàéâ. Õàðèí
¿íäýñíèé öýðãèéã áèé áîëãîñîí íü îëîí õîøóóäûí ÿäóó àðäóóä óóëçàæ, àðä
ò¿ìíèé ÿäóóëàã áàéäàë õàà ÷ àäèë áîëîõûã îéëãîæ àâàõàä äºõºì áîëæýý.
Ìàíæààñ ìîíãîëûí ôåîäàëóóäàä òîãòîîæ ºãñºí öàëèí ï¿íë¿¿ã õýâýýð
íü áàéëãàõ áà ôåîäàëûí áàéãóóëàëò Ìîíãîë óëñûí òºðèéí àïïàðàòûí á¿õ
çàðäëûã õàíãàõ øààðäëàãà íü ìºíãºí ñàíõ¿¿ãèéí õýðãèéã æóðàìòàé áîëãîõûã
øààðäàâ.
Æèë á¿ð ìÿíãà ãàðóé íî¸ä ò¿øìýë, äýýä ëàì, òàéæ íàð óëñààñ öàëèí
ï¿íë¿¿ àâñààð èðñýí áºãººä ò¿¿íèé õýìæýý íü õýðãýì çýðýã öîëîîð
òîãòîîãäîæ áàéâ. Æèøýý íü, Ò¿øýýò õàí 2500 ëàí, ÷èí âàí Õàíääîðæ 2000
ëàí, õîøîé ÷èí âàí Ïóíöàãöýðýí 2000 ëàí, ñàéí íî¸í õàí Íàìíàíñ¿ðýí 2500
ëàí, äà ëàì Öýðýí÷èìýä 2000 ëàí, ò¿¿íèé õî¸ð àõ òóñ á¿ð 1200 ëàí ìºíãº
æèëä àâ÷ áàéæýý. Óëñààñ æèëäýý ãàðãàæ áàéñàí öàëèí ï¿íë¿¿ä á¿ãä 50000 ëàí
çàðöóóëäàã áàéâ.
Ýíý ¿åèéí ìýäýý áàðèìòààð ÿàìä, õèëèéí õàðóóë çýðýã óëñûí
áàéãóóëëàãóóäûí æèëèéí çàðäàë íü 265000 ëàí áàéñàí àæýý 125 . Èø
òàòñàí ýíý òîî áàðèìò íü Ìîíãîë óëñ áàéãóóëàãäñàíûã çàðëàñàí àíõíû
æèëä õàìààðàãäìààð áàéãàà þì. Òýãæ ¿çâýë óëñûí òºñâèéí òàâíû íýã
íü ôåîäàëóóäàä îëãîõ óëñûí ï¿íë¿¿ä çàðöóóëàãäàí áàéæýý. Áîãä õààíû
çºâõºí õóâèéí õýðýãöýýíä 1915-19116 îíû óëñûí òºñâèéí äºðºâíèé íýã íü
çàðöóóëàãäàæ áàéæýý 126 .
Àæ ¿éëäâýð, ñî¸ë, àðäûí ãýãýýðëèéã õºãæ¿¿ëýõ õýðýãò óëñààñ áàðàã çàðäàë
ãàðãàäàãã¿é øàõàì áàéæýý. Óëñûí òºñºâ íü õºäºëìºð÷èí îëîí ò¿ìíèéã
äàðëàí ìºëæèõºä ôåîäàëûí òºðèéí àïïàðàòûí ÷óõàë õýðýãë¿¿ð áîëæ áàéâ.
Ǻâõºí ¿¿íä Ìîíãîë óëñûí òºñºâ ñàíõ¿¿ãèéí àíãèéí ìºí ÷àíàð îðøèæ áàéâ.
Îðëîãûí ýõ áóëàã àëáà òàòâàð áàéñíààñ ãàäíà áàñ àëòíû óóðõàéã
ò¿ðýýñëýõ, ãàäààä, äîòîîäûí õóäàëäààíààñ ãààëü õóðààõ, ñàíãèéí ìàë
õóäàëäàõ çýðãýýñ á¿ðýëäýæ áàéâ. Ñàíõ¿¿ãèéí çºâëºõ Ñ.À.Êîçèí, ò¿¿íèé
îðëîã÷ áàðîí Âèòòå íàðûí ìýäýý áàðèìòààð 1913 îíä òºñâèéí á¿õ îðëîãî íü
707, 418 ðóáëü áîëæ áàéñíààñ ãààëèàñ 486720 ðóá, àëòíû óóðõàéãààñ 35330 ðóá,
ãàçàð, çàãàñ àãíóóð çýðýã áóñàä ò¿ðýýñíýýñ 110 815 ðóáëü òóñ òóñ áàéæýý 127 .
123
ÖÃÂÈÀ. ô.2000, îï.1, åä. õð. 4125, ë. Ç00.
124
ÌÓÀ. Àâòîíîìèéí ôîíä. Îëíîî ºðãºãäñºíèé 9-ð îí. Õîøîé ìýðãýí áýéñèéí òàìãààñ ÿâóóëñàí
áè÷ãèéí õóóëãà äàíñ.
125
ÌÓÀ. Àâòîíîìèéí ôîíä. 2-ð àíãè. 19-ð á¿ëýã. 19-ð á¿ñ.
126
È.Ì.Ìàéñêèé. Õóâüñãàëûí ºìíºõºí ¿åèéí Ìîíãîë îðîí. ÑÑÑÐ. ØÓÀ. Ì., 1959. Èçä-âî.âîñò.ëèò.
230-ð òàë.
127
ÌÓÀ. Àâòîíîìèéí ôîíä. 2-ð àíãè. 1-ð á¿ëýã. 21-ð á¿ñ.
53