2

1921 îíû 7-ð ñàðûí 16-íû øèéäâýð ¸ñîîð öàãààíòíààñ ÷ºëººëºõèéí òóëä
Ñýöýí õàí àéìàãò îòðÿäûã Çàñãèéí ãàçðûí òºëººëºã÷èéí õàìò ÿâóóëæýý 628 .
Ñýöýí õàí àéìãèéã òîõèíóóëàõ ñàéäààð Ìàãñàðûí Äóãàðæàâûã, Äîðíîä
õÿçãààðò äàéëààð ÿâàõ öýðãèéí õîðîîíû äàðãààð Ãîí÷èãèéí Áóìöýíä,
õîðîîíû ñóðãàã÷èä Ǻâëºëò Îðîñ Óëñûí õàðüÿàò õàëèìàã Äîðæååâèéã òóñ
òóñ òîìèëæýý.
Ìîíãîë öýðãèéí òýäãýýð àíãèéí äàðãà íàðààð Òàìæàâûí Äàãâàöýðýí,
Õàéäàâ, Áàçàð, Ëóòàà, Áÿìáà íàðûã òàâüæýý.
Ýíý àíãèéã ìîðäîõîä Ä.Ñ¿õáààòàð äààëãàâàð ºã÷ ¿äýí ãàðãàâ.
Ìîíãîë, çºâëºëòèéí öýðãèéí åðºíõèé òºëºâëºãººãººð ÀÄÁÍÓ-ûí àðäûí
õóâüñãàëò öýðýã, òóñ óëñûí õèëèéã íýâòðýí îðæ 1921 îíû 7-ð ñàðûí 17-íä
áýéñ Ñàíñðàéäîðæèéí õîøóó õ¿ðýýã (îäîîãèéí ×îéáàëñàí õîò) ÷ºëººëæ,
Æàìáàëîíû îòðÿäûí 300 õ¿íèéã îëçîëæýý.
Ǻâëºëòèéí óëààí àðìèéí òóñëàìæààð Ìîíãîëûí õîéò ç¿ã, áàðóóí
õÿçãààðò öàãààíòàí áóò öîõèãäîí áàéñíû çýðýãöýý Äîðíî ç¿ã ð¿¿ çóãàäàí
ãàðñàí òýäíèé õýñãèéã äàðàõààð Àðäûí íàì, çàñãààñ õ¿íäýò äààëãàâàð àâ÷
îäñîí àðäûí æóðàìò öýðãèéí áàéëäàã÷èä áàõäàë ä¿¿ðýí ÿâæ áàéõ çóóðàà
õóâüñãàëûí óòãà á¿õèé áàñ íýãýí øèíý äóóã çîõèîæýý. Òýð íü Ìîíãîë îðíîî
äàðóéõíàà äýëãýð÷ îëîí äàÿàð äàâòàí äóóëàõ áîëñîí “Óëààí òóã” ãýäýã äóó
áèëýý. ¯¿íèéã Ñ.Áóÿííýìýõ 1927 îíä íàéðóóëàí õýâë¿¿ëæýý. 6 áàäàã, 27
øàä ø¿ëýãòýé ýíý äóóíû ýõíèé 2 áàäàãò íü ãàäààä, äîòîîä õàðãèñûã äàðàí
ñºíººõèéã óðèàëààä, äàðààãèéí 2 áàäàãò íü áàéãóóëñàí òºðºº áàòæóóëæ,
äàéñíû ºíãºëçëºãººñ õàìãààëàõûã äóóäàæ, ñ¿¿ë÷èéí õýñýãò íü õóó÷íû ¸ñûã
õàëæ, ýâ õàìò æóðìûã áàéãóóëàõ åðººëèéã äýâø¿¿ëýí òàâüæýý.
1921 îíû 7-ð ñàðûí 25-íä æàíæèí Ñ¿õáààòàðààñ äîðíîä õèëä áàéñàí
öýðýãòýý ºãñºí òóøààëä Ǻâëºëòèéí öýðãèéí àíãèòàé íÿãò õîëáîî áàðüæ,
öàãààíòíûã óñòãàõ àæëàà ¿ðãýëæë¿¿ëýõèéí õàìò äàéñíû öýðãèéí äîòîð
çîõèîõ àæëûã õ¿÷òýé áîëãîõ òóõàé çààæýý 629 .
Õ¿ðýý-ªíäºðõààí-×îéðûí òåëåôîí øóãàìûã àæèëëóóëàõ çîðèëãîîð
Äîðíîä Ñèáèðèéí öýðãèéí òîéðîã áà 5-ð àðìèéí 1921 îíû 9-ð ñàðûí 5-íû
òóøààë ¸ñîîð õàðèëöààíû 7-ð òóñãàé ðîòûã æàíæèí Ñ¿õáààòàðûí ìýäýëä
òîìèëîí ÿâóóëæýý 630 . Òýð ðîò òåëåôîí øóãàì òàâèõ àæèëä èõýýõýí òóñàëæ,
Õ¿ðýý áà áàéëäààí ÿâóóëæ áàéñàí öýðãèéí àíãèóäûí õîîðîíäûí õàðèëöààã
ñàéæðóóëæýý.
Ìîíãîë îòðÿäóóä, Ìàíæóóðûí ç¿ãò îäñîí öàãààíòíû æèæèã õýñã¿¿äèéã
óñòãàæ áàéâ 631 .
Ìîíãîë öýðãèéí àíãèóä Ñýöýí õàíû õ¿ðýý (îäîîãèéí ªíäºðõààí õîò)-ã
äàéðàí Äàðèãàíãûí Ìîëöîã ýëñ ãýäýã ãàçàð Óíãåðíýýñ ñóóëãàñàí, õèë
628
Àðäûí öýðãèéí àðõèâ. Àðäûí çàñãèéí ãàçðûí 4-ð òîãòîîë.
629
Ä.Ñ¿õáààòàð. Çàõèäàë. Áè÷ã¿¿ä. ÓÁ., 1952 îí. 106-ð òàë.
630
ÖÃÀÊÀ. ÑÑÑÐ. Ô.185, îï.8, ä.745, ë.43.
631
ÖÃÀÊÀ. ÑÑÑÐ. Ô.185, îï.8,ä.966.
294