2

1921 îíû 5-ð ñàðûí 6-íä Áàéêàëîâûí îòðÿä À÷èíñêààñ Áèéñêò èðæýý.
¯¿íýýñ õîéø Áàéêàëîâ íü Õîâä îðîõ ãýæ ÿâàà Ìîíãîë Àðäûí Çàñãèéí ãàçðûí
òºëººëºã÷äºä òóñàëæ òýäýíòýé áàéíãà õàðèëöààòàé áàéõ áîëæýý 542 .
Àðäûí íàìûí òºëººëºã÷èä íü áàðóóí àéìãóóäàä ìàø õ¿íä áýðõ íºõöºëä
¿éë àæëàà ýõýëæýý. Òýä íàð ìîíãîëûí áàðóóí õÿçãààðûí õîøóóäûí àðä
ò¿ìýíä çîðèóëàí Íàìûí Òºâ Õîðîî, Ò¿ð Çàñãèéí ãàçðààñ ãàðãàñàí çàõèäàë,
óðèà òóíõãèéã õ¿í àìä òàéëáàðëàí òàíèóëàõ àæèë çîõèîæ áàéâ. ĺðâºäèéí
õî¸ð àéìãèéí ÷óóëãàí äàðãàä Àðäûí Çàñãèéí ãàçðààñ ÿâóóëñàí íýãýí çàõèäàëä
õàð, øàð ôåîäàëóóä óðâàñàí ó÷ðààñ ãàìèí öýðýã ìîíãîëä íýâòðýí èðæ ýçýëñýí
áà ãàìèí, óíãåðí÷¿¿äèéí ýñðýã õèéõ òýìöëèéí çîðèëãûã òîäîðõîéëæýý. ̺í
ýíý çàõèäàëä, áàðóóí àéìãóóäûí öýðãèéí õýðãèéã óäèðäàõ äààëãàâàðòàé
ººðèéí îíö òóñãàé òºëººëºã÷人 òîìèëîí èëãýýñýí òóõàé ¿ã¿¿ëæ, õî¸ð
àéìãèéí ÷óóëãàí äàðãà íàðò ìýäýãäæýý. Ò¿¿í÷ëýí Àðäûí çàñàã íü á¿õ ÿñòàí,
óãñààòíû òºëººëºã÷äèéã îðîëöóóëñàí Óëñûí õóðëûã õèéæ “Íàìûí ýðìýëçýõ
10 ç¿éë”-èéí îðøèëä çààñàí çîðèëãûã áèåë¿¿ëæ, á¿õ àðä ò¿ìíèé òýãø ýðõèéã
õàíãàõûí òºëºº çîðüæ áàéãààãàà òàéëáàðëàí ºã¿¿ëæýý.
Çàõèäëûí ýöýñò “Àðäóóäûã öýðýãò òàòàí ýëñ¿¿ëæ ìàíàé òºëººëºã÷äèéí
çºâëºñºí ¸ñîîð çýâñýãëýí öàãààíòàí áà ãàìèíãèéí ¿ëäýãäëýýñ áàðóóí
õÿçãààðûí àðä ò¿ìíèéã ÷ºëººëºãò¿í! ¯¿íèé òóëä òàíàéä òºëººëºã÷人ñ
èëãýýñýí áèëýý” 543 ãýæýý.
ĺðâºä õî¸ð àéìãèéí ÷óóëãàí äàðãà íàðò Äàìáàäîðæ, Õàñáààòàð íàðûí
ÿâóóëñàí çàõèäàëä õî¸ð ç¿éëèéí áàðèìò áè÷èã õ¿ðã¿¿ëñýí áºãººä òýäãýýðèéã
óíøèæ òàíèëöààä äàãàëäàõ òàéëáàð áè÷èã øèéäâýðèéí õàìò õîøóóääàà
òàðààõûã øààðäñàí áàéâ. ¯¿íèé çýðýãöýý ýíý áàðèìò áè÷èãò çààñàí ç¿éë¿¿äýä
õàìãèéí èõ àíõààðàëòàé íÿìáàé õàíäàõûã Äàìáàäîðæ, Õàñáààòàp íàð íóòãèéí
ò¿øìýë¿¿äýä äààòãàëä áàñ àëáàí õýðãýýð çºâëºãºº àâàõ áà çýâñýã õ¿ëýýí àâàõ
òºëººëºã÷äèéã 5-ð ñàðûí 10-íä èð¿¿ëýõèéã øààðäæýý 544 .
Äýýð äóðäñàíààñ ¿çýõýä ìîíãîë-çºâëºëòèéí öýðãèéí àíãèóä ìàø õ¿íä
íºõöºë áàéäàëä ºðãºí õýìæýýíèé ãàçàð íóòàãò óíãåðí÷¿¿äèéí èõ õ¿÷íèé
ýñðýã òýìöýæ áàéâ. Ýíý òýìöëèéí ÿâöàä ìîíãîë àðäûí öýðýã ººðèéí ýãíýýã
ÿìàãò áýõæ¿¿ëñýýð áàéñàí áºãººä óíãåðí÷¿¿äèéí ýñðýã õàìòàðñàí òýìöëèéí
¿ð ä¿íä çºâëºëòèéí óëààí àðìèàñ ñóð÷ òóðøëàãàæñààð áàéæýý. Ýíý ¿åä ìºí
àðäûí àðìè, àðä ò¿ìíèé äóíä óëñ òºð îëîí ò¿ìíèé àæèë õ¿÷òýé çîõèîãäîæ,
àðäûí íàìûí çîðèëãî çºâëºëòèéí àðä ò¿ìýíòýé íºõºðëºõèéí à÷ õîëáîãäîë,
àðäûí öýðýãò ñàéí äóðààð ýëñýí îðîõ áà ò¿¿íä ç¿éë á¿ðýýð òóñëàõûí ÷óõëûã
òàéëáàðëàäàã áàéæýý 545 .
542
ÖÃÀÊÀ. ÑÑÑÐ. Ô.185. îï.8. ä.66. Ë.1.
543
Àðäûí öýðãèéí àðõèâ. Ýíý çàõèäàë 1921 îíû 3-ð cap áóþó õóó÷íààð Îëíîî ºðãºãäñºíèé 11 îíû 2-ð,
ñàðûí 28 ãýæ ºäºðëºæýý.
544
Àðäûí öýðãèéí àðõèâ. Ýíý çàõèäàë íü 1921 îíû 6-ð ñàðä áè÷èãäñýí.
545
MÓA. 1-ð àíãè. 1-ð á¿ëýã. 170 á¿ñ.
249