--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

seninde bir mazgal pencere, kuzey duvarında dikdörtgen biçimi bir niş vardır. Kuzey
duvarında da dikdörtgen biçimi bir niş bulunan yapı beşik tonoz ile örtülüdür. İyi durumda
günümüze ulaşan yapının beden duvarları moloz taşlarla dolgu duvar tekniğinde inşa
edilmiştir.
VIII No.lu fiapel (Kilisenin Bat›s›ndaki fiapel)
Kilisenin batısından yaklaşık 1 km. uzaklıkta, sarp yamaçta yer alan şapel, dıştan
5.74x4.23 m. ölçülerinde doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen plânlı, tek neflidir (Çizim:
2f). Kuzey, güney ve doğu yönde, arazi eğimini tesviye etmek amacıyla örülmüş
istinad duvarı üzerine yerleştirilen yapının batı yarısı yıkılmış durumdadır. Dıştan düz
duvar ile sınırlandırılmış yarım daire plânlı apsiste simetrik yerleştirilmiş, dikdörtgen biçimi
birer niş ile doğu duvarında bir mazgal pencere vardır.
Kalıntılardan, örtü sisteminin beşik tonoz olduğu anlaşılır. Beden duvarları dışta
düzgün kesme taş, içte kaba yonu taşlarla dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiştir.
Günümüze Ulaflmayan fiapeller
Manastırın çevre duvarı içerisinde günümüze ulaşmayan üç şapel vardır. Bunlardan
biri kilisenin güney haç koluna, biri kilisenin güneybatısında avlu duvarına bitişiktir;
diğeri de kilisenin güneydoğusundadır. Haç koluna bitişik şapel ile güneydoğudaki
şapel doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen; güney duvarını avlu duvarının oluşturduğu
diğer şapel ise yamuk plânlıdır. Haç koluna bitişik şapelin girişi güney, diğerlerininki
batı cephededir. Her üçü de dıştan düz duvarla sınırlandırılmış, yarım daire plânlı birer
apsise sahiptir 8.
Tao Klarceti bölgesindeki manastırların çoğunda, diğer yapıların arasında ya da
çevreye dağılmış durumda birden fazla şapel bulunur ve çok sayıda şapelin yer alması
bölgesel bir özellik olarak ortaya çıkar. Haho Manastırı, 11 adet şapelle, en fazla sayıda
şapele sahip manastırdır. Şapeller çoğunlukla tek katlı, doğu-batı doğrultusunda
dikdörtgen plânlı, tek nefli, güney, batı veya nadiren kuzey yönde tek girişli, dıştan düz
duvarla sınırlandırılmış yarım daire plânlı apsise sahip, tonozlu yapılardır 9.
Şapellerin işlevleri konusunda çeşitli önerilerde bulunmak mümkündür. Bunlar
çoğunlukla manastırın önde gelen rahiplerine ait inziva yerleri olarak kullanılmıştır. Parehi
Manastırı’ndaki şapelin apsisi altında yer alan mezar, mezar şapeli işlevini kesinleştirmektedir.
Özellikle manastırın çevresinde yüksek tepelerde yer alan şapeller, aynı
zamanda gözetleme işlevi ile kullanılmış olmalıdır.
ÖfiK VAFT‹ZC‹ YAHYA K‹L‹SES‹’NDE BULUNAN YÜZEYLER‹ SÜSLEMEL‹ ‹K‹ TAfi
Bülent ‹fiLER
Yüzey araştırmamız kapsamında ilk defa 1996 yılında belgelendirdiğimiz Erzurum
İli, Tortum İlçesi, Çamlıyamaç Köyü, Öşk Vaftizci Yahya Kilisesi’ne (963-973), 2003
8 Bkz. E. Takaişvili, a.g.e., s. 68-75, Pl. 84, 85.
9 Ancak, bu genel şemanın dışına çıkan uygulamalar da mevcuttur. Örneğin, Yusufeli Dört Kilise Manastır Kilisesi’nin
güneydoğusu ile Yusufeli Esbeki Manastır Kilisesi’nin güneyinde bulunan şapeller iki katlıdır (bkz. W. Djobadze,
a.g.e., s.171-173, Pl. 56a -Dört Kilise Şapeli; M. Kadiroğlu-Z. Karaca-T. Yazar, "Ortaçağ Gürcü Mimarisi 1997 Yılı Yüzey
Araştırması", XVI. Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s›, C. I, Ankara 1999, s. 129-142, Çiz. 1, 3-Esbeki Şapeli); Dört
Kilise Manastırı’nın aynı şapeli ile Yusufeli Barhal Manastırı II No.lu (Yukarı) Şapel pastophorion hücrelerine sahiptir
(bkz. M. Kadiroğlu-Leube-T. Yazar-Z. Karaca, "1995 Yılı Tao Klardjetie Yüzey Araştırması", XIV. Araflt›rma Sonuçlar›
Toplant›s›, C. I, Ankara 1996, s. 399-400, Çiz. 4); Haho Manastırı I No.lu Şapel (kilisenin kuzeyindeki) doğu yönde üç
apsislidir; V ve VI No.lu şapeller ile Handzta Manastırı Nişli Şapel’de ise apsisin iki yanında, simetrik yerleştirilmiş, zeminden
itibaren yükselen yarım daire biçimi birer niş yer alır (bkz. W. Djodbadze, a.g.e., s. 26-27, Pl. 5).
97