--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

Ortaçağ’a tarihlenmektedir. Ancak güneydeki alanda taş işçiliği Bizans Dönemi geleneğindedir.
Kalenin güneydoğusundaki ana kayaya oyulmuş lâhit mezarlar 15. yüzyıla tarihlenmiştir
ve H alanı, Ortaçağ sonrasında bir manastıra dönüştürülmüştür 4 (Resim:
1). Kalenin 1.1 km. kuzeydoğusunda yer alan ve Ortaçağ Hacan yerleşmesine ait kalıntıların
olduğu alanda çalışmalarımız devam etmiştir. 15. yüzyıldan itibaren 1900’lü
yıllara kadar Ortaçağ ve sonrası yerleşmelerin bu alanlarda olduğu tahmin edilmektedir.
Alandan toplanan sırlı seramik ve cam parçaları da bu sonucu destekler niteliktedir.
Alanda duvar diplerinde in situ ısıtma sistemlerine ait olan pişmiş toprak künklerin
tespit edildiği bir yapı ve ana kayaya oyulmuş üzerleri levha taşlarla kapatılmış, olasılıkla
atık su kanalları (specus) burada sistemli bir Ortaçağ yerleşmesinin varlığını göstermektedir.
Ancak bu alanda Geç Antik Badimon ile ilgili bir veriyle karşılaşılmamıştır.
Kalenin yaklaşık 1.3 km. batısında Saint James/Saint Jacques Manastırı’ndan günümüze
ulaşan bazilika plânlı bir kilise yapısı yer alır 5 (Resim: 2). Yapının batıda yer alan
üç kemerli açıklığa sahip narteksi ve üst ahşap örtüsü 6 günümüze ulaşamamıştır. Ana
apsis ile kuzeyinde ve güneyinde yer alan apsisler yuvarlak kemerlidir. Ana apsis ve
yan odalara ait apsisler dıştan düz bir duvarla sınırlandırılmıştır. Bu özellik hem Suriye’de,
hem de Isauria’da ve Kilikya’da Erken Hıristıyanlık Dönemine ait bazilikalarda
görülmektedir 7. Yapı, taş işçiliğine göre Ortaçağ özellikleri göstermektedir. 15.-16. yüzyıllarda
yapılmış olmalıdır ve 1800’lü yıllara kadar faal bir manastırdır. Bu yapı çevresindeki
araştırmalarımızda bir sarnıç, sarnıca ait su kanalları ve iki kaya mezarı tespit
edilmiştir. İlçe merkezinde Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemine ait olduğunu düşündüğümüz
ve üçü günümüzde de kullanılan dört adet tek gözlü, yuvarlak kemerli taş
köprü kayıt altına alınmıştır 8. Yine merkezde Kabırlık’ta bir yerleşmeye ait izler, Alibağ’da
üç yapıya ait kalıntılar (seramiklere göre Geç Roma-Erken Bizans), Kiseloğ’da
yığma mezarlar, Çeşbek’te tonoz örtülü bir mezar yapısı ve Şar Şar’da da iki adet yine
tonoz örtülü mezar ve iki adet de kaya mezarı tespit edilmiştir.
İlçenin kuzeybatısındaki Naltaş Köyü merkezinde Kilise mevkii ile Bostandamı’nda
işlenmiş mimarî blok taşlar, Ören Tepe’de ise bir taş sanduka mezar kayıt altına
alınmıştır. Bostandamı’nda Geç Roma Dönemi seramiği tespit edilmiştir.
Araştırmalarımız Saimbeyli’nin kuzeybatısında yer alan Çeralan Köyü (Armutalan)
ile Aşağısalak Mahallesi’nde devam etmiştir. Köyün 4.7 km. güneyinde bulunan
Hoyhoybileni olarak adlandırılan alanda Geç Roma ve Erken Bizans dönemlerine ait
seramikler görülmüştür. Burası antik bir köy yerleşmesi olmalıdır. Köyün 3.6 km. güneybatısındaki
Aşağısalak’ta, mahallenin 3.2 km. güneydoğusunda Çürükkale adıyla
bilinen bir kale tespit edilmiştir (Resim: 3). Bu kaleyi duvar inşa tekniğine ve ele geçiri-
4 Halk tarafından ‘Kale Kilise’ olarak tanınan ve Edwards’ın manastır dediği yapı kalıntıları, yani “H alanı” bir kiliseye ait
olmalıdır. C Şapeli’nin ise, St.James’e adandığı söylenen yapıyla aynı olması gerekmektedir: Edwards, a.y. Çünkü,
Surp Pirgiç Ermeni Hastanesi’nin 1900 tarihli salnamesinde bu yıllarda Kilikya Katalikosluğu’na bağlı altı kilise ve bir
manastırdan bahsedilmektedir: Yarman, A., Osmanl› Sa¤l›k Hizmetlerinde Ermeniler ve Surp P›rgiç Ermeni Hastanesi
Tarihi, İstanbul 2001, 734. Aşağıda inceleyeceğimiz ilçenin batısındaki manastır ile kalenin kullanım sürecindeki yapılar
hep karıştırılmıştır. Kale içinde inşa edilen bu kilise hakkında ise, 1554 yılında Khatchadour (Xac’atur) tarafından
yaptırılmıştır bilgileri mevcuttur ve bu yapı 19. yüzyıla kadar kullanılmıştır: Alishan, a.g.e., 176. Yerel halk tarafından
‘Amerikan Kız Lisesi’ veya Koleji’ adıyla bilinen ve kalenin hemen batısındaki kemerli yapı kalıntılarının ise, yukarıda
bahsedilen salnamede geçen ve II. Leon‘un yapımına başladığı ve 1200-1300’lerde faal olduğu belirtilen Cüzzam
ve Özürlüler Bakımevi=Sağlık Merkezi’nin kalıntıları olmalıdır: Ayrıca bkz:Yarman, a.g.e., 148. Kale ilk kez Temmuz
1981’de çalışılmıştır, ayrıntılı mimarî ve taş işçilik özellikleri için bkz: Edwards, a.g.e., 12, 17, 54, 77, 208-209,
210 (Kalenin Plânı) ve 211. Aslında kaleyi yazdığı makalenin haritasında ilk gösteren U.B.Alkım’dır: Alkım, U.B., "Ein
Altes Wegenetz im Südwestlichen Antitaurus-Gebiet", Anadolu Araflt›rmalar› 1/2 (1959), İstanbul, Karte 3. Hild ve Hellenkemper
kaleyi, 10.-13. yüzyıl arasına tarihlerler: Hild, F, -Hellenkemper, H., Kilikien und Isaurien, 2 Cilt (TIB 5=
ÖAW, phil.-hist.Kl. Denkschr.215), Wien 1990, 345 ve Harita.
5 Bu yapıyı yayınlarda sadece ismi geçen St.James/S.Yakop/S.Hagop Manastırı’nın (Edwards, a.g.e., 209) dinî yapısı
olarak görmek istiyoruz. Yarman’da 20. yüzyılın başlarına ait olan bir fotoğrafta (Yarman, a.g.e., 742) bu yapının yanında
bir hizmet binası daha görülmektedir. Bu binanın da yukarıda bahsedilen salnamede geçen en azından 20.
yüzyılın başlarında kullanıldığı belirtilen manastır yetimhanesi olması gerekmektedir. Bu manastırdan 19. yüzyılın ilk
yarısında Texier ve 19. yüzyılın sonlarında Alishan da bahsetmektedir: Texier, a.g.e., 139; Alishan, a.y.
6 Fotoğraf için bkz: Yarman, a.y.
7 Benzer uygulama Çandır Kalesi Konstabler Sembat Kilisesi, Anazarbos Aziz Georgios ve Theodoros Kilisesi, Korykos
Kuzey Kilise ve Frenk Kilisesi’nde görülmektedir: Aydın, A., "Tarsus Aziz Paulus Kilisesi", Adalya V (2002), İstanbul,
226. Ayrıca bkz: Hill, S., The Early Byzantine Churches of Cilicia and Isauria, Birmingham Byzantine and Ottoman
Monographs Vol:1, Variorum 1996, 144, Fig.24.
8 Bu köprüler: Hamurcu/Topraklık Köprüsü, Taşköprü, Obruk Yolu Köprüsü ve Merkez Köprü.
160