--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

EFES VE İSTANBUL ARKEOLOJİ MÜZELERİNDEKİ
EFES ARTEMİSİON BULUNTULARI
Ulrike MUSS*
Efes Artemisyonu’nu 1869’un son günü Ayasoluktepesi’nin batı eteğinde keşfeden
John Turtle Wood, İon dipterosu plânındaki tapınağın, yapı ve büyüklüğünü neredeyse
tam olarak veren ilk rekonstürüksiyonunu da yapmıştır.
Artemision’daki kazılar 1904 ve 1905 yıllarında David George Hogarth ve mimar
Arthur E. Henderson tarafından British Museum’a bağlı olarak yapılmıştır. Hogarth und
Henderson’un kazılarından, (İ.Ö. 6. ve 4. yüzyıla ait) her iki büyük mermer tapınaktan
daha eskiye ait olan geç tapınağın avlusundaki mimarî kalıntıların ortaya çıkartılması
gibi, o zaman için sansasyonel olan sonuçlar elde edilmiştir. Bu kazılardan ayrıca altın,
gümüş, bronz, fildişi, kehribar, kristal, fayans, pişmiş toprak gibi değişik maddelerden
figürlü ve figürsüz yüzlerce arkaik obje ve sikkeler ele geçirilmiştir. Bu buluntular arkaik
tapınağın mimarî ve kabartma plâstiği ile birlikte 1908’de “Excavations at Ephesus’’ta
sunulmuştur.
Avusturya Arkeoloji Enstitüsü Artemision’daki kazılara 1965 yılında Anton Bammer’in
başkanlığında ve Fritz Eichler’in yönetiminde başlamıştır. Önce sunak ortaya çıkartılmış,
arkasından her iki tapınak da incelenerek, 80‘li yıllarda kült kaideleri olarak
adlandırılan küçük arkaik yapılar kazılmış ve 1987’den sonra ise merkez kaide olarak
adlandırılan yapı, vakumlu pompa gibi modern kazı teknolojisi yardımıyla tekrar açılmış
ve incelenmiştir. Bu çalışmalar esnasında 1904/05 yıllarında İngilizler tarafından
kazılan tapınağın avlusundaki ‘Central-Base’denilen yerde değişik yapı dönemleri gösteren
peripteral bir tapınak ortaya çıkartılmıştır. Tapınak, kazıyı gerçekleştiren arkeologlar
tarfından İ.Ö. 8. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenmiş, böylelikle İon dünyasının en
eski peripterosu olma özelliğini kazanmıştır. Arkaik tapınaktan daha eski olan kült kaideleri
ve peripterosta yapılan kazılardan zengin buluntular ele geçirilmiştir. 1994’teki
son kazı kampanyasından beri Efes-Selçuk’ta kazı dokümanlarının yoğun olarak değerlendirilmesi
ve buluntu çalışmaları sürdürülmektedir.
Efes tanrıçasının kült yerinin önemini anlamak, İstanbul Arkeoloji Müzesin’de korunan,
İngiliz kazılarından ele geçirilmiş büyük bir hazine olan buluntular olmaksızın,
sadece Avusturya kazılarının buluntuları ile mümkün olamayacağından, çalışmalarımızın
başında bu iki buluntu bütününü ilk kez beraberce sergileme fikri doğmuştur (İstanbul’daki
buluntular 1974’ten beri sergilenmezken, Selçuk’taki buluntular bazı istisnalar
dışında müze deposunda korunmaktadır). Selçuk’taki eserlerin sergi kataloğu çalışmaları
Türkiye’den Ümran Yüğrük-Planken, Pervin ve Mustafa Büyükkolancı, Duygu Tüzün,
Selahattin Erdemgil ve Gamze Günay-Tuluk, İstanbul’daki eserlerin kataloğu ise
* Univ. Doz. Dr. Ulrike MUSS, Österreichische Archaeologisches Institut Franz Klein Gasse 1 1190 Wien AVUSTURYA
Tercüme: Banu Yener-Marksteiner
337