--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

İTÇ I’in tanımlanması, hâlâ tartışmalı olan Geç Kalkolitik sorunuyla birliktedir: Sos Höyük
VA kabaca M.Ö. 3500-3000’e (Geç Kalkolitik) tarihlenir ve bu tabakada kırmızı-siyah
açkılı malın yanı sıra ‘drab ware’ ve ‘Sioni ware’ ele geçirilmiştir. Sos Höyük VA’da
siyah açkılı malın Kura-Aras özellikleri taşıdığı belirtilir. Buna rağmen A. Sagona, bu tabakaya
EB 1’e değil, Geç Kalkolitik’e tarihler. Bölgede kültürel terimler ve kronolojik bölünmeleri
herhangi bir kesin noktaya yerleştirmeden önce çok daha fazla sayıda arkeolojik
kazıya gerek vardır. Şimdiki verilerle yine de Erciş bölgesinin Kura-Aras çanak
çömleği, Erken Transkafkasya içinde ayrı bir çanak çömlek bölgesinin varlığını gösterebilir.
Erciş bölgesinin kültürel özellikleri yüzey araştırmamızın devamında anlaşılabilecektir.
Orta Tunç Ça¤›
Orta Tunç Çağı’na ait bulgulara yalnızca Doğubayazıt Ovası’nın kuzeyindeki
Mollacem’deki büyük bir nekropolde ve son derece az sayıda olmak üzere Erciş’te Zilan
Çayı üzerindeki Toptepe (M69/9) ve Deliçay’ın yukarı kısmındaki Aşağı Karaçay
(M70/7) kalelerinde rastlanmıştır 31.
Ağrı Dağı’nın batı yamaçlarına çok yakın olan Mollacem Nekropolü (K73/6), lav
akıntılarından oluşmuş bir kayalığın güneydoğu eteğindeki düzlüktedir (Resim: 5). Sayıları
30 kadar olan mezarlar ne yazık ki, kaçak kazılar sonucunda tahrip edilmiştir. Çok
sık ve yan yana açılmış olan bu mezarların türünü saptamak oldukça zordur. Ortalama
2-3 m. çapında görünen mezarların üzerinin ne şekilde kapatıldığı belirgin değildir. Ancak
kazılan her çukurun başında yığın halinde bulunan taş ve toprak kümelerinden alçak
kurgan türünde oldukları söylenebilir. Küçük taşlar ve topraktan yapılmış yığma tepelerinin
altında tek kişilik basit toprak mezarların olduğu anlaşılmaktadır.
Bu alanın 40-50 m. kadar kuzeydoğusunda, diğerlerinden daha büyük boyutlu,
10 m. çapında ve 1-2 m. kadar yüksekliğinde 2 adet taş kurgan yer alır. Tümüyle irili
ufaklı taşlardan yapılmış olan tepenin altında iri taşlardan bir mezar odasının bulunmuş
olması olasıdır. Birbirinden 10 m. uzaklıktaki bu iki kurgandan biri, hafifçe tahrip edilmiştir.
Bu tahribattan, etraflarının daha iri taşlarla sınırlandığı anlaşılmaktadır. Bu boyutta
taş kurganlara bugüne değin Anadolu sınırları içinde yalnızca Doğubayazıt'taki
Suluçem'de rastlanmıştır 32.
Mollacem Nekropolü çanak çömlekleri büyük çapta siyah açkılı parçalardan oluşur
(Resim: 6). Bu parçaların içinde nekropolden bulduğumuz biri, kazınarak yapılmış
çentik dizisiyle bezelidir. Büyük taş kurganlardan ele geçirdiğimiz siyah açkılı parçalardan
biri beyaz enkrüstasyonlu üçgen dizileriyle bezemeli bir çömleğe aittir. Diğerleri
konsantrik halka ve paralel hatlarla yapılmış kazıma bezemelidir. Orta/Son Tunç Çağı
geçiş dönemi özellikleri gösteren bu siyah açkılı parçaların benzerlerine güney Gürcistan
ve Ermenistan’da birçok merkezde rastlanır 33.
Birkaç tane Orta Tunç Çağı parçası bulduğumuz Toptepe ve Aşağı Karaçay kaleleri
aslında yoğun bir şekilde Orta Demir Çağı’nda yerleşilmiş görünür. Ancak her ikisinde
de İlk Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı ve Erken Demir Çağı`na ilişkin az sayıda da olsa
malzeme bulunmaktadır. İlk Tunç Çağı’ndan başlayarak Demir Çağı’na kadar süreklilik
gösteren malzemenin kalelerde bulunması çok sık rastlanan bir durum değildir. Aynı
şekilde süreklilik gösteren malzemeye Evditepe ve Van Gölü’nün doğusundaki Aliler
kalelerinde de rastlanmıştır 34.
Erken/Orta Demir Ça¤›
İncelediğimiz merkezlerin çoğunluğu Erken/Orta Demir Çağı’na aittir. Bir kale ve
eteklerindeki nekropollerden oluşan bu merkezler kalelerin inşa tekniği, mezar biçimleri
ve malzeme açısından ortak özellikler gösterirler. Araştırmamızın Doğubayazıt’ta yürüt-
31 Çelebibağ’da yapılan sondajda (bkz. dn. 25) Orta Tunç Çağı’na ait monokrom ve polikrom boyalı parçalar ele geçirilmiştir.
32 Özfırat 2001a: 71-75; 2001b: 27-60.
33 Areshian ve diğ. 1990; Khanzadyan 1995: 39-93; Abramishvili in press; Avetisyan ve Bobokhyan in press.
34 Sevin 2004: 182-185; in press.
302