--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

12 İon devletinin önde gelenlerinden olan Erythrai, Arkaik Dönem öncesinden itibaren
Ege dünyasında etkin rol oynamış yerleşimlerden biridir. 1965-1979 yılları arasında
yürütülen kazılarda bulunan Sub-Geometrik, yoğun Arkaik, Klâsik, Hellenistik ve
Roma dönemlerine ait değişik kalıntı ve buluntular ışığında, yerleşimin özellikle M.Ö.
4. yüzyıldan itibaren politik değişimlerde etkin rol oynadığı anlaşılmaktadır. Tüm bu dönemlere
ait buluntunun yerleşimin belli bölgelerinde kesintisiz olarak ele geçirilmesi İonia
kronolojisi problemlerine ışık tutması açısından önem taşımaktadır. Erythrai akropolündeki
özellikle Pers egemenliği öncesi ve sonrasına ait tabakalar, bu dönemler için
daha önce yazılan bilgileri değiştirecek nitelikte özellikler göstermektedir. Bu nedenle
yerleşimin tekrar ele alınması bölge tarihine büyük katkılar sağlayacaktır.
Antik yazarların bıraktıkları belgelerde de bu durum büyük ölçüde doğrulanmaktadır.
Yine kazıların verdiği sonuçlara göre Erythrai’ın Fenikeliler ile de sıkı ilişki halinde
olduğu ve Doğu Akdeniz, Ege ve Karadeniz’e yönelik ticarî faaliyetlerde Fenikelilerle
birlikte hareket ettiği anlaşılmaktadır. Zengin Mısır kökenli eserler, ticarî ilişkilerin Mısır'a
kadar uzandığını düşündürmektedir. Erythrai, bu buluntularının yoğunluğu nedeni
ile İonia bölgesinde doğu etkilerini barındıran önemli bir merkez olarak karşımıza çıkmakta
ve yerleşimin kendi üretimi yerel seramikleri de bu bağlamda önem kazanmaktadır.
Arkaik Dönemde Erythrai’ın Miletos ve Samos ile birlikte hareket ettiği ve karşı
komşusu Khios ile büyük bir rekabet içerisinde bulunduğu bilinmektedir. Bu ilişkilerin
sonucu olarak Arkaik Dönemde Erythrailılar’ın yerli Thrak kökenli unsurları aracılığı ile
Tyros Herakles’ini yerleşimlerine kazandırdıklarını ve onun için özel bir kutsal alan
oluşturduklarını öğrenmekteyiz.
Bu da olasılıkla yerleşime doğulu tüccarların sıkça uğramasından dolayı söz konusu
kültün bilinçli olarak yerleştirildiği fikrini düşündürmektedir. Yoğun olarak doğu
mallarını barındıran ve bunları İonia’ya dağıtan bir market olan Erythrai, yine aynı dönemde
batı mitoslarında yer alan Sibylla’nın doğduğu yer olarak da önem kazanmaktadır.
M.Ö. 6. yüzyılın ortalarından sonra Anadolu’nun Pers egemenliği altında bulunduğu
dönemde Erythrai’ın, iyi bir liman üssü olmasının verdiği olanaklardan yararlanarak
Hellas ile sıkı ilişkiler içerisinde bulunduğu ve Attik-Delos Birliği’nin etkin üyeleri
arasında yer aldığı görülmektedir. Yerleşimin Attik-Delos Deniz Birliği’ne İonia devletleri
arasında en fazla vergiyi ödemesi, bu dönemdeki öneminin bir göstergesidir. M.Ö. 4.
yüzyılda Karia Satrapı Mausolos’un Erythrai ve Atarneus Tyranları ile işbirliği yaparak
Batı Anadolu’da Pers yönetiminden ayrı bir güç oluşturma yönünde etkin rol oynadığı
ve Maussollos’a büyük ölçüde yardımcı olduğu görülmektedir. Bunun sonucu olarak
Maussollos, Pausanias zamanına kadar Athena Tapınağı temenosunda altın taçlı heykelini
diktirtmiş, karısı ve kız kardeşi Artemisia’nın gümüş taçlı heykeli de agoraya yerleştirilmiştir.
III. Aleksandros’un, Asya seferi sırasında Erythrai’dan geçtiği bilinmektedir
ve yerleşimin tiyatrosu ve 4 km.yi aşan surlarının onun zamanında ve maddî desteği
ile inşa edildiği yazıtlardan anlaşılmaktadır. Yerleşimin tiyatrosu bu nedenle Anadolu’daki
en erken Grek tiyatrolarındandır. Tiyatronun büyüklüğünden, yerleşimde Hellenistik
Dönemde büyük bir olasılıkla bir synoikisis’e gidildiği düşünülmektedir. Ayrıca tiyatro,
Hadrian’ın burayı ziyareti sırasında da bazı eklerle onarılmış olmalıdır. M.Ö. 330-
315 yılları arasında yapıldığı düşünülen yerleşim suru da büyük olasılıkla tıpkı diğer
Hellenistik yerleşimlerde olduğu gibi bir synoikisis’ in varlığını desteklemektedir.
Athena Tapınağı ve herakleion, İon düzenleri ile Ephesos dışında Anadolu’daki
en iyi Ephesos türü örneği sergileyen yapılar olarak dikkate değerdir. Samos Heraionu’na
yapılacak adaklar için de, Erythrai’ın Hermes ve “Narlı Hera” benzeri heykelleriyle
Samos ile olan yakınlığı da ilgi çekicidir. Bu nedenle Erythrai, Arkaik Dönem İonia
heykeltıraşlığında Samos etkilerinin kökenleri konusunda önemli bulgular verecek bir
merkezdir. Komşu yerleşim Klazomenai’ın pişmiş toprak lâhitlerinin farklı bir versiyonu
olan kabartmalı ve kalıptan çıkma tasvirli lâhitlerden büyük bir miktar Erythrai’da ele
geçirilmiş ve bu durum burada bir atölyenin var olabileceğine işaret etmiştir. Az sayıda
örneği bilinen bu gruba ait diğer üretimler ileride buradaki çalışmalarla gün ışığına çıkarılıp
bilim dünyasına tanıtılacaktır.
Roma Döneminde de Erythrai’ın ticarî etkinliğinin yoğun olduğu, ürettiği çok kaliteli
şaraplarla antik dünyada ünü bulunduğu bilinmektedir. Hellenistik ve Roma Döne-
246