--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

Anıt mezarın en iyi korunan kuzeybatı (arka) duvarının kuzeydoğu köşesinde
açılan Sondaj III, mezarın altyapısı-temelleri ile ilgili şimdiye kadar bilinmeyen bazı detayları
ortaya çıkarttı. Üç taş sırasından oluşan ve 1.55 cm. yükseklikteki podyumun altında
yine harçsız, rektagonal taşlarla örülen bir çevre duvarı belirlendi. Podyumdan 30
cm. çıkıntı yapan bu duvarın yaklaşık 10 cm.lik bir bölümünün toprak üzerinde görülmesi
gerekir. Bunun altında ise daha düzensiz bir işçiliği yansıtan 20 cm. yükseklikte
taş temel ve en altta güçlendirici taş dolgu/blokaj sistemi vardır (Resim: 1).
Bu saptamalarımız uyarınca, Olba tapınak-mezarı, Dağlık Kilikia’da başta Elaiussa
Sebaste (Ayaş), Korykos (Kızkalesi) olmak üzere İmbriogon (Dösene-Demircili),
Kanytelis (Kanlıdivane), Cambazlı, Mezgit Kale ve Diocaesarea (Uzuncaburç) gibi pek
çok merkezde tanınan bir tipin temsilcisi olarak değerlendirebilir 2.
Tapınak plânlı anıt mezarın yanı sıra 2002’de ilk saptama ve değerlendirmelerini
yaptığımız iki kaya mezarının mimarî ölçüm ve çizimleri, 2003 yılı çalışmalarında gerçekleştirildi.
Bunların ilki doğu vadisine bakan Korinth düzenindeki kaya mezarıdır (Çizim: 4,
5). Olba’daki İon düzenindeki kaya mezarı ise güney nekropolistedir 3 (Çizim: 6, 7).
Olba’daki kaya mezar mimarîsinin en güzel örneklerinden biri durumundaki doğu
vadisinin batı yamacı üzerinde yer alan, kavisli lentoya sahip cephe düzenlemesi
olan örnek ise 2003 dönemi çalışmalarımız sırasında saptandı. Vadi tabanından yaklaşık
9-10 m. yükseklikte bulunan mezar, çeşitli mekân ve odalardan oluşan bir kompleks
biçimindedir. Farklı seviyelerde birbirine açılan iç içe üç mekândan oluşur (Resim: 2).
Dıştaki yaklaşık 4.60 m. derinlikteki kabaca dikdörtgen plânlı giriş ya da ön avlu
bölümünden kompleksin orta mekânına, kemerli bir cephe düzenlemesi ile girilir. Burada,
sağ tarafta arcosolium tipi, kayaya oyulmuş bir mezar bulunmaktadır (Resim: 3).
Mezarın sanduka (tekne) kısmı üzerinde içi boş (yazıtsız) bir çerçeve vardır. Mezarın
üzerindeki duvarda kırmızı-turuncu boya ile çizilmiş bir haç dikkati çeker. Bunun tam
karşısında seki biçiminde kayaya oyulmuş bir diğer mezar yeri bulunmaktadır. Orta
mekânın tavanı, tümüyle kayaya oyularak biçimlendirilen cephe düzenlemesini izleyen
düzlemde düz ve tonoz örtülü bir bileşimi yansıtır.
Mezar kompleksinin en dipteki üçüncü mekânı ise daha yukarı seviyededir. Orta
odanın zemini ile bu mekâna girişi sağlayan kemer arasında 1.87 m.lik bir yükseklik
farkı vardır. Dikdörtgen plânlı (yaklaşık 3.40x2.22 m.) mekân kayaya oyulmuş beşik tonoz
örtülüdür. İçeride, sağ köşede yine kayaya oyulmuş 1.64 m. yüksekliğinde bir altar
(?) bulunmaktadır.
Bu anıtsal komplekste, araştırma ekibimiz tarafından bir yazıt parçası bulunarak
Silifke Müze Müdürlüğü’ne teslim edildi. Ancak, yazıta ait sadece üç harf korunabildiğinden,
bu konuda yorum yapmak güçtür.
Kompleksin değerlendirilmesinde ve tarihlendirilmesinde yararlı olacak arkeolojik
veri olarak öncelikle cephenin mimarî düzenlemesi dikkati çeker. Burada olduğu gibi
"kavisli lento" (arcuated lintel) tarzında ya da kemerli cephe düzenlemeleri, mimarî
tarihinde Suriye tipi olarak adlandırılan bir formu yansıtmaktadır. Bu tipin Roma mimarlığındaki
yaygın kullanımı İ.S. 2. ve 3. yüzyıllarda gerçekleşir. İmparatorluğun batısında
da bazı örnekleri bilinmekle birlikte, doğuda, Anadolu’da çok daha sık uygulama alanı
bulur 4. Geç Antik Dönemde de aynı cephe düzenlemesinin uygulamalarının sürdüğü
anlaşılmaktadır 5. Olba’da saptadığımız bu anıtsal kaya kompleksinin de kentin Geç
Antik Dönem yapıtlarından olması gerektiğini düşünmekteyiz.
2 Anıt mezarla ilgili genel değerlendirme için bkz. Erten 2004 (a), 55-57. Ayrıca, bu konuda henüz yayınlanan kapsamlı
bir değerlendirme konusunda: Berns 2003, 113, 242-243, Kat. 32B1, Lev. 21,4, 22,1-2. Berns tarafından yayınlanan
plân 1931 yılında Keil-Wilhelm’in yer verdikleri plândan (Keil – Wilhelm 1931, 84-85, res. 109, lev. 37, plân 110) farksızdır
ve araştırmalarımız sırasında saptanan iki mekânlı plânlamayı yansıtmaz.
3 Erten 2004 (a), 57-58.
4 Yegül 1986, 134-135, n.3. Ayrıca, kavisli lentonun kökenleri ve Geç Antik Dönem sanatındaki sembolik anlamı ile ilgili
olarak: Brown 1942, 389-399.
5 Kavisli lentonun Geç Antik Dönemdeki sembolik anlamı konusundaki değerlendirme için bkz.: Brown 1942, 389-399,
özellikle 394-399: Küçük sanat yapıtları üzerindeki kavisli lento betimlemelerinde bu mimarî motif altında yer alan insan
figürünün yarı tanrısallığının ya da üstünlüğünün belirtilmek istendiği öne sürülmektedir.
12