--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

Muhtemelen yine aynı ilin en büyük antik şehri Apameia (Dinar)’ın agorasından
çıkmış olan geç bir Helenistik yazıtta (Resim: 3), o şehrin gençliğinin sporlarından sorumlu
olan Timotheos’un oğlu Polystratos isimli vatansever bir kişi, halka karşı gösterdiği
cömertlikten dolayı renkli bir tasvirde ata binmiş vaziyette övme, altın çelenk, birisi
altın kaplama olan üç bronz heykeli, bir mermer heykeli, şehir yarışmalarında bir şeref
koltuğu, belediyede davetleri halktan alarak onurlandırılmıştır. Yerel taşta yazılmış
ve şimdilik iki parçaya ayrılmış, biraz zor okunaklı olan bu metnin ıstampajını yaparak
tümüne yakınını çözebildim. Böylece, daha Helenistik Dönemde sporun nedenli önemli
olduğunu görmekteyiz.
Her sene olduğu gibi, 2003’te de Afyon’un kuzeyinde bulunan İscehisar (antik
Dokimeion) kasabasının yanında yer alan ve Bacakale denilen dünyanın en büyük Roma
mermer ocaklarına gidildi. Bugünkü mermercilerin kapsamlı çalışmaları sonucunda
bol miktarda kabaca biçimlendirilmiş blok ve sütunlar yine gün ışığına çıkarılmıştır.
Çoğunluğu Lâtince yazılı bu tür ocak malzemeleri ihracata hazır halde sipariş bekliyordu.
Taş ustaları tarafından hızlı olarak çizilmiş bu küçük metinler, kalıcı eserler olmak
niyetiyle plânlanmamıştı: Blok veya sütunların üzerindeki yazılar, bu malzemenin ocağın
hangi yerinden, hangi ekip tarafından, hangi senede çıkarıldığını işaret etmektedir.
Ocakların yönetimine mahsus olan bu idarî notlar, tabii ki mermerin kullanılacağı şantiyelerde
yok edilecektir. Ama bazı blok ve sütunlar çatlak çıkmış, bazıları ise muhtemelen
fazla gelmiş; sebebi ne olursa olsun, bu taşlar çıkarıldıkları yerde kalmışlardı.
Bundan dolayı üzerlerinde bulunan yazıtlar günümüze ulaşmış.
Lâtince yazıtlar Anadolu’da nadirdir, ama Roma İmparatorluğu’nda bulunan tüm
önemli taş ve maden ocakları devlet hazinesine ait olup Roma’dan atanan memurlar -demek
ki, imparatorun köleleri- tarafından yönetiliyordu. Bundan dolayı Dokimeion’daki
Bacakale mermer ocağında kullanılan resmî idarî dil, Lâtince idi. Taşların çıkarıldığı yıl,
aynı sebeple, Roma takviminde belirlenen o yılki konsüllerin isimleriyle işaretlenmekteydi.
Blokların yapım tarihinden sonra, çalıştıkları officinae -demek ki atölyeler- söz
konusu olmaktadır. İlginç bir konu: Bir atölyenin şefi Andaeus yerel bir Frig ismidir taşıyordu;
aynı blokun kesildiği yerin, yani caesura’nın şefi Alexandros ise bir Grek ismi
ve yazıtın dili Lâtince’dir. Ocaklardan çıkan küçük metinler, bu üç kültürün nasıl beraber
yaşadığını ispatlıyor.
Bu tür yazıtlar, Dokimeion mermer ocaklarında yüzlerce sayıda bulunuyor. Ama
geçen sene bu ocaklar içinde yeni bir tür yazıt keşfettik. Resim 4’te Bacakale ocağının
bir yüzünü görmekteyiz: Aşağıda Roma ocaklarından kalan bir seviye, yukarıda ise
modern mermercilerin kestiği kayalar. Turistik bir hedef olabilecek olan iki bin senelik,
dünyanın en büyük Roma mermer ocakları böylece gittikçe tahrip olmaktadır. Ancak
geçen sene Roma taşçılarının bıraktığı bu kaya yüzünde bulunan bir sıra, kısmen çok
zor okunaklı, üst üste dizilmiş boyalı yazıtların kopyaları alınarak fotoğrafları tarafımdan
çekildi. Bunların ilk farkında olan kişi, temsilcim Sayın Celal Özdemir’e içtenlikle
teşekkür ederim (Resim: 5); Roma çekiç izleri üzerinde üst solda III NON yazıyor, fakat
boyası epey silinmiş yazıtın devamını okumak oldukça güçtür. Bu boyalı metinler,
seneleri değil, ay ve günleri Roman takvimine göre belirtmektedir. Üst üste yazıldıklarına
göre, bu yazıtların amacı şüphesiz ocak işçilerinin hangi ay ve günde bu veya şu
seviyeye ulaşmış olduklarını ifade etmekte idi.
Isparta İli’nde ise, Isparta Müzesi’nde korunan ve Seleukeia Sidera’dan gelen
yazıtsız bir Roma arşitravını Bizanslılar, devşirme malzeme olarak bir kilisenin arşitravının
yapımında kullanmışlardır. Bizanslılar’ın arşitrava eklediği yazıtta, Piskopos Paulos’un
ebedi istirahatında onun anısına kilise hizmetçisi Ioan[nes] tarafından Frigya ve
Pisidya’da çok sevilen “Büyük Meleklere”, bir kilisenin adanmış olduğu hakkında bize
bilgi vermektedir.
Yine Isparta Müzesi’nde bulunan ve Anaboura (Şarkikaraagaç) şehrinden getirilen
bir onur yazıtından, aynı bölgeden çıkmış olan ve daha önceki yıllarda yayınlanmış
yazıtlardan bilinen Touliandos oğulları isimli bir aile hakkında yeni bilgiler elde edilmektedir.
Bu yerel Pisidyalı aile mensuplarının, o küçük kentin en önemli sülalesi olduğunu
çok sayıda yazıtlara dayanarak tespit edebiliriz. Resim 6’daki muhakkak ki, gör-
214