--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

paratorluğu’nun erken dönemlerinde askerî törenler, ayinler ve zafer kutlamalarında taşınan
standart, vexillum ve tropaeumların 14 yerini Bizans Döneminde haç almıştır.
Haç, taç giyme ve kabul törenleri gibi imparatorluk seremonilerinin, savaş sırasında
ve zaferle başkente dönüldüğünde askerî törenlerin ve dinî törenlerin önemli bir
parçasıdır 15. 4. yüzyılın sonlarında büyük boyutlu bir haç, taç giyme törenlerinin önemli
unsurlarından biri haline gelmiştir. Dinî törenler arasında; bayram günlerinde kilise ile
saray arasında yapılan yürüyüşlerde, doğal afetlerden sonra kentte yapılan ayinlerde
haç taşındığı, yazılı ve görsel kaynaklardan bilinmektedir 16.
Tören ve takdis haçlarının farklı boyutlarda olduğu görülmektedir. Küçük boyutlu
haçları rahip ayin sırasında elinde tutar, büyük haçlar ise, ayinlerde tören alayının
başında taşınır 17. Tören alaylarında taşınan haçlar "Lâtin haçı" tipindedir. Kollar merkezden
uçlara doğru genişler ve kol uçları düz veya kolların köşeleri daire/damla veya
üç yapraklı yonca ile sonlanır. Diğer kollardan daha uzun olan alt kolda, ahşap bir asanın
geçirilebileceği silindirik bir parça bulunur. Küçük boyutlu, alt kolda elde tutulabilecek
düz bir sapı olan haçlar ise takdis etmek amacı ile kullanılırlar.
Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde saptanan adak, takdis ve tören haçları
Lâtin haçı tipindedir. Haç kollarının düz, kolların köşelerinin daire, damla veya palmetler
ile sonlandığı görülmektedir.
Kol uçlar› düz sonlanan alt› haç incelenmifltir: 113.40.89 Env.No.lu bronz haçın
ön yüzünde kazıma tekniği ile yapılmış orans duruşunda Meryem tasviri bulunmaktadır
(Resim: 3). Meryem’in başının üzerinde "M+Yg" (Tanrı Anası) kısaltması yer alır.
Alt kolda taşınabilmesi için sapa dair bir iz bulunmayan haç olasılıkla adak amacıyla
yapılmıştır 18.
147.14.88 Env.No.lu bronz haçın ön yüzünde kazıma tekniği ile yapılmış orans
duruşunda bir figür bulunmaktadır. Figürün başının üzerinde, harfleri tam olarak okunamamakla
birlikte olasılıkla "Aziz Georgios" yazılıdır. Alt kolda taşınabilmesi için sapa
dair bir iz bulunmayan haç olasılıkla adak amacıyla yapılmıştır 19.
35.3.02 Env.No.lu bronz haçın ön yüzünde yazıt ve bir figüre ait izler bulunmaktadır,
ancak tahrip olduğundan daha ayrıntılı bir bilgi edinilememiştir. Arka yüzünde ise
tellerle yapılmış şeritlerden ve şekillerden oluşan bir süslemenin izleri görülmektedir.
Alt kolda taşınabilmesi için sapa dair bir iz bulunmayan haç olasılıkla adak amacıyla
yapılmıştır 20.
55.7.93 Env.No.lu bronz haçın ön yüzünde; merkezde ve kollarda birer daire içinde
kazıma çizgiler ve iç içe dairelerden oluşan süslemeler, ortalarında birer delik bulunmaktadır.
Arka yüzü düz olan haçın üzerindeki delikler ve sapa dair bir iz olmaması, başka
bir yüzeye olasılıkla ahşap veya taş esere monte edildiğini göstermektedir 21.
35.4.02 Env.No.lu bronz haçın ön yüzünde; merkezdeki deliğin etrafında dört
yapraklı çiçek motifi, kol uçlarında tahrip olmuş kazıma bezemeler ve üst kolda okunamayan
bir yazıt bulunmaktadır. Arka yüzde ise haçın kenarlarını çevreleyen bir şeridin
izi görülmektedir. Her iki yüzü de süslemeli olan eser sap izi görülmediğinden adak haçı
olarak kullanılmış olmalıdır 22.
14 Standart: Alem, bayrak; Vexillum: Törenlerde taşınan askerî alem, bayrak; Tropaeum: Mağlup edilen düşmanın silahlarının
asıldığı ağacın gövdesi.
15 İmparatorluk seremonileri ve askerî törenler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. J. A. Cotsonis, Byzantine Figural Processional
Crosses, Washington, D.C., 1994, 9, 11.
16 Cotsonis, a.g.e. 1994: 8-10.
17 G. Galavaris, "The Cross In the Book of Ceremonies by Constantine Porphyrogenitus", YUMIAMA, (Las karina Bouras’a
Arma¤an), Athens 1994: 96
18 Haç, satın alma yoluyla müze koleksiyonuna dahil edilmiştir (Yük.: 10.5 cm.; Gen.: 6.8 cm.; Kal.: 0.2 cm.).
19 Haç, satın alma yoluyla müze koleksiyonuna dahil edilmiştir (Yük.: 10.3; Gen.: 7.4 cm.; Kal.: 0.2 cm.).
20 Haç, zor alım yoluyla müze koleksiyonuna dahil edilmiştir (Yük.: 9.6 cm.; Gen.: 6.5 cm.; Kal.: 0.3 cm.).
21 Haç, satın alma yoluyla müze koleksiyonuna dahil edilmiştir (Yük.: 10.7 cm., Gen.: 7.3 cm.; Kal.: 0.1 cm.).
22 Haç, zor alım yoluyla müze koleksiyonuna dahil edilmiştir (Yük.: 9.5 cm.; Gen.: 6.5 cm.; Kal.: 0.2 cm.).
53