--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

Olba 2003 araştırmasının temel konularından biri de akropolis üzerindeki anıtsal
yapıdır. Başlangıçta, sahip olduğu mimarî plâstiğin gösterdiği özellikler nedeniyle Roma
Dönemine ait bir anıt mezar olabileceği tahmininde bulunduğumuz yapı 11, 2002 ve
2003 çalışma dönemlerinde daha yakından incelemeye alındı. Söz konusu yapının akropolis
üzerindeki ayrıcalıklı konumu, görkem ve anıtsallığının yanı sıra, tarihsel ve siyasal
nedenlerle de bir tapınak olması gerektiği tarafımdan 2002 dönemi çalışmaları
sonrasında önerildi 12. Bunun yerel tanrı veya tanrıçalara ya da Roma imparatorluk kültüne
adanmış bir anıtsal yapı olabileceği düşünülmektedir.
2003 araştırma döneminde anıtla ile ilgili daha somut ve ayrıntılı bilgilere ulaşılması
amaçlandı. Bunun için, yapı ve çevresinde ot temizliği yapılarak işe başlandı. Olba’nın
kayalık, makilik, dikenli bitki örtüsü, bu çabayı oldukça çetin hâle getirdi. Ancak,
sonuç olarak, yapının mimarî etüdünün bir ölçüde yapılabilmesini olanaklı kılan bir ortam
sağlanabildi (Çizim: 8).
Önceki yıllarda ana kayanın oluşturduğu ve kısmen şekil verilmiş bir podyum
üzerinden yükselen prostylos plânlı bir tapınak ile karşı karşıya olduğumuzu; anıtın yıkıntılar
arasında görülen mimarî plâstik elemanları nedeniyle Roma İmparatorluk Dönemine
ait olduğunu bilmekteydik.
2003 çalışmaları, yapının bundan ibaret olmadığını, ana kaya boyunca doğudan
batıya doğru uzanan birimlere sahip olduğunu ya da birkaç yapıdan oluşan mimarî grubun
bir parçası olduğunu gösterdi. Yapıya ait olan ancak in situ konumları dışında duran
mimarî bloklar, buranın daha sonraki aşamada başka amaçlarla da kullanılmış olabileceğini
gösterdi. Hemen yakındaki bir şarap teknesi, tarımsal üretime yönelik etkinliklerin
yapıldığını düşündürmektedir. Mimarî çizimlerinin oluşturulmaya başlaması ile
hakkında çok daha fazla bilgi sahibi olabileceğimize inandığımız bu yapıda gelecek yıllarda
da çalışmalarımız sürecek.
Olba’da yaptığımız uzun çevre yürüyüşleri sırasında Şeytanderesi Vadisi içinde,
akarsu yatağından yaklaşık 10 m. yükseklikte, vadinin batı yamacında, kayaya oyulmuş
oda ve girintilerden oluşan görkemli bir mekân ve nişler dizisine rastlandı. Buraya
ulaşımı sağlayan kaya basamaklarına ait izler de saptandı (Resim: 7).
Bir kubbe örtüsü biçiminde kayaya oyularak oluşturulan ve doğuya açık geniş girinti
ya da bir tür avluyu sınırlayan çeşitli boyutlarda dörtgen nişler bulunmaktadır. Yine
buradaki yuvarlak bir girişten (çapı: 1.75-1.80 m.) üzeri kayaya oyulmuş bir diğer mekân
olan küresel biçimli odaya ulaşılmaktadır. İçeride, girişe göre sol tarafta kayanın biçimlendirilmesiyle
oluşturulan bir dikit ya da altar yer almaktadır. Vadiye bakan taraftan
bu mekâna ulaşan kayaya oyulmuş basamaklar da bulunmaktadır. Yuvarlak girişin yanında,
büyük, dikdörtgen bir girinti yer almaktadır. Bunların tam karşısında da genişliği
2.20 m.yi bulan kemerli bir diğer niş vardır.
Bu kaya anıtının yerel inanışlarla ilgili olarak bölgede tapınılan tanrı ve tanrıçalara
adanmış bir kült yeri olduğunu düşünmekteyiz. Bu görüşümüz, Dağlık Kilikia’da
benzeri kaya anıtlarının daha önce de saptanmış olmasıyla doğrulanmaktadır 13.
Kaya mezarlarının, sunaklarının ve kaya çanaklarının biçimlendirilmesinin Anadolu’da
Demir Çağı uygarlıklarına özgü olduğu öne sürülmekte; bunun örneklerinin
Urartu, Phryg ülkelerinde bulunduğu, ayrıca aynı geleneğin Lykia’da da sürdürüldüğü
belirtilmektedir 14. Kilikia’da da ister kültürel etkileşim sonucu olsun, ister insanoğlunda-
11 Erten 2003 (a), 188, 196, Res. 13.
12 Erten 2004 (a), 57, 65-66, Res. 4-5.
13 Bu konuda beni uyaran ve bilgilendiren Prof. Dr. Sera Durugönül’e teşekkürlerimi sunarım. Durugönül 1998, 111; ayrıca,
Anazarbos’ta kent ve çevresinde yaygın tapınım gören Zeus Olybris ve Aphrodite Kasalitis kültüne ayrıldığı düşünülen
kaya düzenlemeleri saptanmaktadır: Sayar 2000, 237 ve Sayar 2002, 113-115 ; Anadolu’daki kaya mimarlığı
örnekleri konusunda, Urartu- Phryg-Lykia-Kilikia bağlamında kapsamlı bir değerlendirme çalışması yapan N. Çevik,
Kilikia’da anıtsal açık hava tapınaklarının bulunmadığını öne sürmekte; ancak farklı kültlere yönelik kaya alanlarının
gözlemlendiğini belirtmektedir: Çevik 2003, 240-241.
14 Işık 1989, 15 vd. ; Işık 1995, 110-123. Bu konudaki farklı bir bakış açısı ve ayrıntılı değerlendirme için bkz. Çevik 2003,
213-250.
14