--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

Birinci gruba giren tip, Korinth-kompozit sütun başlığı kombinasyonu olarak nitelenmiştir.
Yaprakların yüksek kabartma, zeminden dışa taşkın ve yaprak aralarında zeminin
derinde kaldığı, etli yaprak üslûbunda yapıldığı gözlenir. Bu örneklerde üstte profilli
abakus ve merkezinde bitkisel veya geometrik abakus çiçeği yer alır. Başlıkların ortak
özelliği mermerden yapılmış olmalarıdır.
Bu gruba giren Korinth sütun başlıklarının, benzer bezeme tekniği ve kompozisyonunun,
Venedik San Marco Kilisesi'ne başkentten gönderilerek ikinci kez kullanılan
3.-4. yüzyıl sütun başlıklarında görülmesine karşın, müzedeki başlıklar üslûp özelliklerine
göre 4.-5. yüzyıla ait olmalıdır 4. Bu örnekler Anadolu'da olasılıkla başkentten gelen
ustaların çalıştığına işaret etmektedir. Daha ince bir işçilik sergileyen örnek ise alçak
kabartma tekniği ve yaprak üslûbu ile 2.-3. yüzyıla ait olmalıdır ve benzeri Pergamon'da
(Trajaneum) 2. yüzyılda karşımıza çıkmaktadır 5.
İkinci gruba giren tip, yine Korinth-kompozit kombinasyonundadır. İki sıra akantus
dizisi ile bezenmiş kalathos üzerinde dış köşeleri volütlü, volütlerden kalathos dudağına
uzanan birer şerit, bu kez aralarında birer akantus kalacak biçimde düzenlenmiştir.
Üstte profilli abakus ve merkezinde geometrik ya da bitkisel motifli abakus çiçeği
yer alır.
Bu başlık tipinin İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde, Saraçhane'de ve Topkapı Sarayı
1. avlusundaki benzerleri 4. yüzyılın 2. yarısından 6. yüzyıla kadar tarihlenmektedir 6.
Alanya Müzesi'ndeki örnekler ise, volütlerden çıkan şeritlerin kalın oluşu, yaprak üslûbu
ve bezeme tekniği gibi özellikleriyle 5. yüzyılın 2. yarısı-6. yüzyılın ilk yarısına ait olmalıdır.
Korinth tipin 3. grubuna giren dört örnekte ise akantus dizisi tek sıra olup volütlerden
çıkan şeritler V biçiminde birleşmektedir. Akantus yaprakları köşelerde üst yaprağı,
volütü taşırcasına dışa taşkın olup kalathos dört yaprakla bezenmiştir. Abakus
tüm örneklerde profilli, abakus çiçeği geometrik veya stilize bitkiseldir.
Başkentte Ayasofya Müzesi'nde ve Euphemia'da benzer örnekleri 4. yüzyılın
ikinci yarısı ile 6. yüzyıl arasında görülen bu tip başlıkların Alanya Müzesi'ndeki örnekleri,
4.-5. yüzyıla ait olmalıdır 7.
Korinth başlık tipinin 4. grubu, volütlerden çıkan şeritlerin daha stilize üslûpta birleştiği
örneklerdir. İki sıra akantus dizisi ortak özelliktir. Alanya Müzesi'ne Gazipaşa yakınlarından
gelen bir örnek, üslûp özellikleri ile müzedeki diğer sütun başlıklarından
farklıdır (Resim: 2). Bir yüzünde abakus çiçeği haç motifli, diğer yüzlerde ise geometrik
ve stilize bitkisel motifli olan bu sütun başlığı, gerek motif ve kompozisyon, gerekse
üslûp açısından olasılıkla 6. yüzyıla aittir. Üst yüzü sonradan oyularak dibek olarak kullanılmıştır.
Anadolu'da bu kullanım biçimi sıklıkla karşımıza çıkmaktadır.
Bu tipin diğer örneğinde, üstte profilli abakus, merkezde abakus çiçeği Korinth
başlıkların diğer unsurları olarak görülür. Üslûp özelliklerine göre 6. yüzyıla tarihlenebilir.
Abakusu profilsiz düz biçimli olan diğer örnek, volüt ve şeritlerin, hatta akantusların
stilizasyonu ile olasılıkla 6. yüzyılın sonuna ait olmalıdır.
Korinth başlıkların Alanya Müzesi'nde sayısal yoğunluğu, bazilikal plân tipine
bağlı olarak, Bizans yapım etkinliklerinin bölgede erken dönemde yoğunlaştığını belirlemektedir.
Kompozit sütun başlıkları, müzede üç örnekte görülmektedir. Bu tipte, üstte profilli
abakus, merkezinde abakus çiçeği, kalathosta bir sıra akantus dizisinden oluşur.
Üst yaprakları köşelerde sona eren dört akantustan her biri, gövdenin dörtte birini kap-
4 U. Peschlow-F.W. Deichmann, Corpus Der Kapitelle Der Kirche Von San Marco Zu Venedig, Wiesbaden 1981.
5 J. Rohmann, "Die Kapitelle des Trajantempels von Pergamon", (ed. U. Peschlow-S. Möllers), Spätantike und Byzantinische
Bauskulpture, Stuttgart 1998, 25-36, Taf. 5.
6 T. Zollt, Kapitellplastik Konstantinopels vom 4. bis 6. Jahrhundert n. Chr. Mit einem Beitrag zur Untersuchung des ionischen
Kämpferkapitells, Bonn 1994, kat. 310, 332, 396, 410, 473.
7 Zollt, a.g.e. 1998, kat. 497; Kramer, a.g.e. 1998, Taf. 11.6,7.
72