--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

ülmekle birlikte, 12.-13. yüzyıllarda yoğunlaşır 32. Duvarın alt şeridinde ise üçgen, meander
motiflerinin çevrelediği panolarda büyük daire motifleri dikkati çeker. Aynı motifler
Soğanlı Karabaş Kilisesi’nde duvarların alt şeridinde görülür. Duvarın kuzey bölümü
ise üçgen ve kareler içinde stilize kıvrık dallarla bezenmiştir.
Yapının kuzey duvarında, alt ve üst şeritlerde 4 bayram sahnesi tasvir edilmiştir.
Üst şeritte, batıda “İsa’nın Cehenneme İnişi” yani “Anastasis”, doğuda “İsa’nın Doğumu”
yer alır. Doğum sahnesinde kâhin kralların ve çobanların gelişi, doğum ve ilk bakım
bütünlük içinde verilmiştir. “Üç Müneccimin Tapınması” sahnesinin genellikle 10.
yüzyıla kadar ayrı, geç dönemlerde ise sahneye bitişik tasvir edildiği bilinir 33. Kralların
atlarla tasvir edilişi ve meleklerin ikiden fazla oluşu genellikle 12.-13. yüzyıla ait ikonografik
özelliklerdir 34. Alt şeritte ise batıda “Vaftiz”, doğuda “Meryem’in Ölümü” yani “Koimesis”
sahnesi tasvir edilmiştir 35. “Koimesis”te Meryem’in pozisyonu, birden fazla melek
tasvirleri ve havarilerin jestleri gibi ikonografik özellikler sahneyi genelde 11. yüzyıl
sonrasında değerlendirmemizi sağlar 36 (Resim: 2).
Kilisenin batı duvarında, üst şeritte, güneyde “Kudüs’e Giriş”, kuzeyde ise “Çarmıhta
İsa” sahneleri tespit edilmiştir (Çizim: 6). “Kudüs’e Giriş” sahnesinde, İsa’nın sağında
havari Thomas ve Petrus ile birlikte çok figürlü Kudüs halkı görülür. Halk arasında
kızıl kahve maphorionlu kadın figürleri dikkati çeker. Sahnedeki bu figürlerin 9. ve
10. yüzyıldan sonra ortaya çıkan, sahneyi zenginleştirici unsurlar olduğu bilinir 37. “Çarmıhta
İsa” sahnesinde ise dört Meryem figürü ile Genç Yahya, arkasında bazı figürlerle
birlikte tasvir edilmiştir. Özellikle Meryem ve Yahya’nın ellerinin jesti, 11. yüzyılda sıkça
kullanılmış olup 12.-14. yüzyıllar arasına tarihlenen bazı örneklerde de karşımıza çıkar
38. Aynı duvarın alt şeridindeki gömü nişinin duvar ve kemer iç yüzeylerinde aziz,
azize ve martir figürleri bulunur. Burada kiliseye adını veren Aziz Eustathios tasvir edilmiştir
39. Bölgede genellikle 10.-13. yüzyıllar arasına ait anıtsal resim sanatında görülen
azizin burada olduğu gibi, gömü ile ilişkin tasvirleri yaygındır 40. Aynı duvarın kuzey
bölümünde üç asker aziz bulunmuştur. Aziz Georgios ve Theodoros olabileceğini düşündüğümüz
figürlerden ikisi, atlı ve karşılıklı olarak ejderhayı öldürürken resmedilmiştir.
Erdemli’deki Kırk Martir Kilisesi ile birlikte 11. yüzyıla ait Göreme’de Saklı Kilise ile
28 No.lu Şapel azizlerin bu şekilde tasvir edildiği benzer örneklerdir 41.
Yapının güney duvarında “Mısırlı Meryem’in Komünyonu” sahnesi tespit edilmiştir
(Resim: 3). Sahnede, Aziz Zosimas muhtemelen elindeki kaşığı Meryem’e uzatmaktadır.
Ayrıca Meryem’in sol elini sağ eli ile alttan desteklediği dikkati çeker. Aynı şekilde
tasvir edilen eller, özellikle “Havari Komünyonu” sahnelerinde 11. yüzyıldan itibaren
görülmekle birlikte 13.-14. yüzyıllarda yoğunlaşır 42.
32 S.Y. Ötüken " Kapadokya Bölgesindeki Kapalı Yunan Haçı Kiliselerde Resim Programı" Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi
3 (1984), 154, dn.31.
33 S.Y. Ötüken "Niğde’nin Eski Andaval Köyündeki H. Konstantinos Kilisesi’nin Freskoları" Remzi O¤uz Ar›k Arma¤an›,
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Co¤rafya Fakültesi, Ayrı basım, 1987, 131.
34 “İsa’nın Doğumu” sahnesi için bkz. Restle, a.g.e. III, 1969, res.169 (Göreme, Elmalı), res.201-202 (Göreme Çarıklı),
res.228 (Göreme Karanlık).
35 Thierry, a.g.e. 1989, 11’de sahnelerden sadece “Koimesis”ten bahseder.
36 “Koimesis” sahneleri için bkz. L.Wratislav-Mitrovic, N.Okunev "La Dormition de la Sainte Vierge dans la Peinture Medievale
Orthodoxe" Byzantinoslavica 3 (1931), 134-176; C.Schaffer, Koimesis der Heimgang Mariens, Regensburg
1985; S.Y.Ötüken "Selime’de Derviş Akın kilisesi ve Mezar Odası" Hacettepe Üniversitesi Suut Kemal Yetkin’e Arma-
¤an Dizisi, Ankara 2 (1984), 299-300.
37 S.Y.Ötüken "Niğde’nin Eski Andaval Köyündeki H.Konstantinos Kilisesinin Freskoları" Remzi O¤uz Ar›k’a Arma¤an
Kitab›, Ankara (1987),134.
38 T.Wiegand, Der Latmos, Berlin 1913, lev.VII,1 (Latmos, Pantokrator İsa); Restle, a.g.e. II, 1969, res.183 (Göreme, Elmalı),
res.209 (Göreme, Çarıklı), res.237 (Göreme, Karanlık), res.285 (Göreme, Kılıçlar Kuşluk); III, res.517 (Belisırama,
Bahattin Samanlığı).
39 Thierry, a.g.e. 1989, 11, fig.15.
40 H.Eustathios için bkz. N.Thierry "Le Culte du Cerf en Anatolie et la Vision de Saint-Eustathe" Dossiers Histoire et Archeologie
121, 1987, 62-79.
41 Restle, a.g.e. II, 1969, res.32 (Göreme, Saklı), res.246-247 (Göreme, No: 28); N.Karakaya, a.g.e. 2003, 21, çiz.6 (Erdemli,
Kırk Martir).
42 N.Karakaya "Restorasyon Sonrası, Antalya’nın Demre (Kale) İlçesi’ndeki H.Nikolaos Kilisesi’nde Bulunan Havari Komünyonu
Sahnesi" Sanat Tarihi Dergisi, XII, İzmir 2003, 110, res.4.
123