--KAPAK ARAÞTIRMA kopya 1 - Kültür ve Turizm Bakanlığı

Erciş Ovası’nın içinden geçen Zilan vadisinin içinde güneye doğru Kengerkor
(M70/6) 41, İt Kalesi (M70/2, M70/3), Toptepe (M69/9), Erciş Ovası’nın Van Gölü’ne
akan ikinci önemli akarsuyu olan Deliçay’ın yukarı vadisinde Aşağı Karaçay (M70/7),
her iki çay arasındaki yüksek düzlükte Deredam (M71/1), Van Gölü sahilinde Alacahan
(N71/3) ve Evditepe (N71/1) 42 ile ovanın batısında Süphan Dağı’nın eteğinde Ganiyi
Neso (M69/1, M69/2) kale ve nekropolleri yer alır. Tıpkı Meydan-Gele Tepe gibi bu merkezler
de bir tepe üzerinde kale ve eteklerindeki nekropollerden oluşur.
Kaleler yarı işlenmiş taşlardan yapılmış savunma duvarlarıyla çevrilidir. Düzenli
bir plân anlayışının var olup olmadığı anlaşılamamıştır. Büyük olasılıkla arazinin yapısına
göre şekillenmişlerdir. Yukarıda sözünü ettiğimiz gibi, bu kalelerde Erken/Orta
Demir Çağı malzemesinin birlikte bulunmuş olması hangi tarihte inşa edildiklerinin belirlenmesini
zorlaştırır. Ancak Evditepe’nin Erken Demir Çağı, Ganiyi Neso, Meydan-
Gele Tepe, İt Kalesi ve Alacahan’da kısmen korunmuş olan duvarların Orta Demir
Çağı/Urartu bir karakter taşıdığı söylenebilir.
Nekropollerde birkaç tür mezar görülebilir. Kaçak kazılar nedeniyle açılmış mezarlardan
görebildiğimiz kadarıyla bir grup mezar tek kişilik, duvarları kaba taşlarla yapılmış
ve üzerleri iri taşlarla kapatılmış taş sandık türündedir. Diğer bir grup oda mezarlardır,
kaçak kazılar sırasında tamamen boşaltıldıklarından bir ya da birden fazla gömüyü
içerip içermediklerini anlayabilmek zordur. Oda mezarlarda kabaca iki tür görülebilir:
Bunlardan ilki taş sandık mezarların daha büyük boyutlu olanları şeklindedir ve
aslında dikdörtgenimsi plânları ve sözde kemerleriyle odamsı bir görünüme sahiptir.
Üzerleri yine ağır kapak taşlarıyla örtülmüştür. Oda mezarların ikinci grubunu Zilan vadisinin
kuzeydoğu ucundaki İn mevkii, İt Kalesi (Resim: 8) ve Ganiyi Neso’da bulduklarımız
oluşturur. Bunlar son derece özenli mimarîleriyle dikkat çekicidir. Duvarları oldukça
düzgün bir şekilde yapılmış taş örgü, üzerleri ise sayıları 3-4 arasında değişen
oldukça büyük taşlarla kapatılmıştır. Toplanan malzemenin yanı sıra sözünü ettiğimiz
bu mezarların Evditepe 43, Karagündüz 44, Yoncatepe 45, Aliler 46, Dilkaya 47 ve Hakkâri 48
nekropollerinden bilinen oda mezarlarla paralellikleri belirgindir. Bu kazı ve araştırmaların
sonuçlarına göre içinde çok sayıda insanın hediyelerle birlikte gömüldüğü oda
mezarlar Van Gölü havzasında Erken Demir Çağı için belirleyici bir özelliktir.
Bazı mezarlar ise alçak kurgan denebilecek türdedir, son derece alçak yığma tepeleri
olan bu mezarların yanı sıra kromlekle çevrilmiş olanlar da vardır. Yığma tepelerin
altındaki mezarlar taş sandık ya da oda görünümlüdür. Yukarıda sözünü ettiğimiz
gibi bu türde mezarlara Meydan-Gele Tepe (Resim: 7), İt Kalesi, Kengerkor, Alacahan
ve Evditepe mezarları içinde rastladık. Doğubayazıt Ovası’ndaki Şorik ve daha önce
Ağrı Dağı eteğinde bulduklarımızla yakın özellikler gösteren bu mezarlar kurgan geleneğinin
bölgede giderek dejenere olmuş geç temsilcileri olarak değerlendirilmelidir. Bu
türde mezarlar bölgede Erken Demir Çağı’na tarihlenebilir. Tendürek Dağı'nın güneyinde
kalan Erciş havzası aslında kurgan türü mezar anıtları bakımından zengin değildir.
Kurgan geleneğinin güney sınırının bu dağın kuzeyinde, yani Doğubeyazıt Ovası'nda
son bulmuş olabileceğini daha önceki çalışmalarımızda belirtmiştik 49: Ayrıca bu bölge-
41 Belli ve Konyar 2003: 105’deki Uncular Nekropolü burasıyla aynı olabilir. Ancak biz verilen tanımlamaya göre kesin
bir sonuca ulaşamadık.
42 Erzen 1963; 1964; Erzen ve diğ. 1963 (1965); Belli 2001b; Belli ve Konyar 2003a: 107-113; 2003b: 172-179; Sevin
1987: 35-44; 2003; 185-188; 2004: 180-182; in press. Evditepe Ch. Burney tarafından yanlışlıkla Keçikıran olarak
isimlendirilmiştir (Burney 1957: 49). 1997 yılı araştırması sırasında bunu farkeden V. Sevin bu karışıklığı şöyle açıklar
(in press): ‘Ünseli (Muradiye-Van)’nin 1 km. güneyindeki bu kalenin eski adı ilk yayınlarda ‘Varşaktepe’ (M. Korfmann,
Berytus 25,1977: 189) olarak geçer. 1956’daki araştırması sırasında C. Burney (1957: Res. 9) bu küçük kaleyi
yanlışlıkla ‘Keçikıran’ adıyla yayınlamıştır: Alçak bir kayalığın üzerine inşa edilmiş bu kale aslında yerel olarak ‘Evditepe’
adını taşır. Evditepe’nin yaklaşık 3 km. kuzeydoğusunda yüksek bir kayalığın üzerinde ise başka bir yerleşim
vardır: 1997 yılında keşfettiğimiz ve ‘Keçikıran’ adındaki bu yerleşime ait ilk sonuçlar 1998 yılında Tarsus’ta yapılan
XVI. Kazı, Araştırma ve Arkeometri Toplantısı’nda sunulmuştur. Urartu Dönemine ait ve inşaatı tamamlanmamış yapılardan
oluşan bu yerleşimde hiç çanak çömlek yoktur’.
43 Erzen 1963; 1964; Erzen ve diğ. 1963 (1965); Belli 2001b; Belli ve Konyar 2003a: 107-113; 2003b: 172-179; Sevin
1987: 35-44; 1996; 2003: 185-188; 2004: 180-182; in press .
44 Sevin ve Kavaklı 1996b; Sevin 2003: 185-190.
45 Belli ve Konyar 2003a: 116-119.
46 Sevin 2004: 182-185; in press.
47 Çilingiroğlu 1991; 1993: 477-478;
48 Sevin, Kavaklı ve Özfırat 2001; Özfırat 2002b.
49 Özfırat 2002a.
304