Nr 467, kwiecień 1994 - Znak

RELIGIA NA GRANICY ROZUMU
I
I
dramat urzeczywistniania si~ czlowieka w swiecie. W l~ku odkrywamy sil~
nap~owll, ludzkiej samotranscendencji; l~k stanowi przyczyn~ ludzkiego
dzialania, urzeczywistniania tego, co tkwilo w czlowieku niejako potencjalnie.
L~k jest podstaw~ ludzkiej eksterioryzacji w swiecie.
Zrodlem dynamiki podmiotu, ludzkiej zdolnoSci przekraczania, urzeczywistniania
si~ podmiotu w swiecie, jest wi~c cos, co w jakims sensie
czlowieka ,,0 d s rod k a" neguje, cos, co zagraia jego "ontologicznej
beztrosce", "kaill,c" mu urzeczywistniac si~ na ludzki sposob. Moina
spytac: dlaczego zrodlo czlowieczenstwa tryska z miejsca, ktore czlowieka
neguje Tam, gdzie zaczyna si~ czlowieczenstwo, tam tei zaczyna si~ jego
negacja. Negatywnosc i zwi'lzana z ni'l ek-statycznosc ludzkiego bytu
znajduje swoje ufundowanie w zrOdlowym wzgl~dem niej I~ku. Jest
"odpowiedzi'l" na I~k, jakims tego I~ku przekroczeniem; jest jak'lS
"gwaitownosci'l istnienia" daj'lc'l ,,0 sobie znae jedynie w woli-mowienia
i woli-czynienia"lI. Sprobujmy gl~biej rozwaiye t~ wzajemnll, zaleznosc
negatywnosci i l~ku. Spytajmy wi~c: sk'ld l~k
• Przekraczanie a skonczoDoSc
Ludzka ek-statycznose oznacza moiliwosc przekraczania swej skonczonosci.
Czlowiek "wyrywa" si~ skonczonosci, tak jakby sarna skonczonosc
go do tego przymuszala, jakby u samych podstaw skonczonoSci
tkwila jakas koniecznose jej przekroczenia. L~k znajd uje swe ufundowanie
w skonczonosci czlowieka. Czlowiek jest by tern zatroskanym 0 sWll,
skonczonosc. Pytanie 0 I~k i zwi~zanll, z nim negatywnosc zmierza
ponownie ku skonczonosci. Znaczll,ce Sll, tutaj analizy Tillicha. Tillich jest
swiadomy, ie wszelkie zapytywanie 0 negacj~ , 0 wzajemn'l relacj~ negatywnosci
i skonczono ~ ci prowadzi ostatecznie do relacji bytu i niebytu.
Egzystencja czl6wieka to jaki eS wy-stawanie z niebytu i to w podwojnym
sensie. Niebyt zagraia czlowiekowi jako absolutne Nic (auk On), jako
jeszcze nie i jui nie czlowieka; lecz niebyt zagraia czlowiekowi takie
w jakims wzgl¢nym sensie (me on), jako los, pustka, wina. W ten sposob
czlowiek zawiera niebyt w sobie. Skonczonose oznacza, ie czlowiek jest
jak'lS "mieszanin'l bytu i niebytu" , ie godzi w sobie byt i niebyt.
Egzystowae to znaczy bye swiadomym, "ie niebyt stanowi cz~se wlasnego
bytu czlowieka"12. Niebyt zagraia czlowiekowi jako l~k, a "l~k to stan,
w ktorym byt jest swiadomy moiliwoSci swego niebytu (...) I~k to
egzystencjalna swiadomose niebytu"13. Egzystowae znaczy wi~ bye "wystawionym"
na I~k. L~k jest cz~scill, dramatu skonczonosci, "l~k to
skonczonosc przeiywana jako nasza wlasna skonczonose, (...) swiadomose
wlasnej skonczonosci jako skonczonosci"14. L~k jest I~kiem skonczonosci,
wraz ze wszystkim, co tej skonczonosci zagraia: smiere, bezsens, wina itp.
II P. RiC()eu r, dz. cyt., s. }08.
12 P. TiUicb, Theology of culture, New York 1959, s. 41.
1.1 P. TilUcb, Mrstwo bycio, s. 56.
14 J.w. , s. 41 no.
87