Digitale uitgave van:

zou hetgeen voor het besef der betrokkenen dus alleen maar het karakter van
een incidenteel politiek verband droeg, dan niet mogen worden opgebroken
wanneer de nood van het ogenblik daarvoor scheen te pleiten? Nog te meer
omdat dit uiteenhalen van het bestaande verband slechts het lostornen was van
samennaaisels van nog jonge datum; omdat men zodoende terug zou keren naar
wat nog maar betrekkelijk kort geleden werkelijkheid was geweest. Toch is het
goed, dat er van de uitvoering van dit en van dat andere plan niets is gekomen;
dat zij telkens door verandering van omstandigheden van het agendum zijn
afgevoerd. Want zij zouden metterdaad Frankrijk — dat er dan van meet af ook
zó happig op was, dat Karel IX dadelijk door du Plessis Mornay een memorie liet
opstellen ten bewijze van zijn goed recht in deze — zij zouden Frankrijk
metterdaad, zoals de Engelse staatslieden vreesden, hier in het noorden te veel
macht hebben gegeven. Het zou onze Nederlandse natie nog veel hopelozer
uiteen hebben doen gaan, dan nu toch al 't geval is geweest. En eindelijk: de
vrijheid om naar zijn eigen aard te leven is immers nog nooit een geluk voor een
volk geweest, wanneer het die, bij wijze van geschenk, van een ander volk
gekregen heeft. Zulke vrijheid behoort tot de goederen, die een natie al lijdend
en worstelend met Gods hulp zelf van zijn verdrukker moet weten af te dwingen,
zullen zij werkelijk tot haar geluk bijdragen.
Intussen, al vervielen deze plannen, waarbij een deel der Nederlanden een
stuk van Frankrijk zou worden, geheel zonder resultaat was 's Prinsen streven
naar samenwerking met de felste en krachtigste tegenstander, die Spanje
destijds had, toch niet. In 1572, als Lodewijk van Nassau Bergen verrast, vormt
dat
[190]
krijgsfeit een deel van een plan de campagne, waarin ook Karel IX beloofd had
een rol te zullen spelen. En in 1574, als 's Prinsen lievelingsbroer op de heide bij
Mook neerlaag en dood tegemoet rijdt, veroorzaakt niet alleen het laag gehalte
van diens eigen troepen die ondergang, maar ook het te laat komen van de hem
beloofde Franse hulpvendels.
[191]
7. DE STRIJD VAN DE LAATSTE VERSCHANSING UIT
De beschrijving van wat de Prins na het tot stand komen der in het vorige
hoofdstuk behandelde frontverbreding tegen Alva ondernomen heeft eist maar
betrekkelijk weinig plaats. Want meer dan een herinnering aan algemeen
bekende dingen behoeft zij niet te wezen. En daartoe kan een min of meer grove
schets volstaan.
Vier taferelen ontrollen zich hierbij achtereenvolgens.
Ten eerste dat van de guerilla van 1570!
Uit mijn mededeling betreffende Oranje's gesprek met Brantóme in de zomer
van 1569 is gebleken, dat een besluit om zich door zijn mislukte eerste veldtocht
niet van verder handelen af te laten schrikken, van meet af bij hem bestaan
heeft. Weinig is er dan ook maar nodig geweest om hem opnieuw in actie te
brengen. Een bezoek van de Leidse pensionaris Paulus Buys, hem tersluiks, op
een thuisreis van een ambtelijke tocht naar Brussel, te Arnstadt gebracht, om
hem te vertellen, dat de volksstemming ten opzichte van de zaak der vrijheid nu
in de Nederlanden veel beter was dan anderhalf jaar geleden, was daarvoor al