Digitale uitgave van:

Oranje (Amst. 1833) blz. 4, 5; Groen v. Prinsterer, Archives de la Maison d'Orange-Nassau, 1re
Serie, T. I, p. 17, 21, 59, en Kronyk van het Historisch Genootschap, Jg. 15 (1859) bldz. 16 vv.
[11]
Maar als gezegd : geldelijk heeft dit huwelijk in 's Prinsen leven des te meer
betekenis gehad. Zonder twijfel werd hij er een van de rijkste
vertegenwoordigers van zijn stand door, die de hoge staat, waartoe hij was
geroepen, ook behoorlijk op kon houden.
Grand seigneur dus, reeds uiterlijk, door zijn levensomstandigheden, is hij
geweest! Maar hij was het ook innerlijk, door zijn levenshouding. Zelf heeft hij
getuigd, dat hij in zijn jeugd zijn hart vooral aan wapenoefeningen en jachten
had verpand. Een weelderige hofhouding en dagelijks open tafel voor talrijke
gasten: dat was zoals hij het het liefste had. Ja, deden zijn staatsiezalen te
Breda en te Buren niet als een soort academie dienst, waarin de jonge leden van
de Duitse adel hun kennis van de hoofse zeden kwamen opdoen of volledig
maken, zoals zijn keuken een soort internationale koksschool was? Zeer gevoelig
was hij op het punt van zijn eer: hij zou - schrijft hij eens - liever gaan bedelen,
dan daar inbreuk op te dulden. Maar de lichtgeraaktheid, zooals Granvelle het
uitdrukte, die daaruit voortkwam, toonde hij alleen tegenover degenen, die van
zijn clan waren. Ook hierin was hij grand seigneur: de kleine man merkte er
niets van. Tegenover deze kenmerkte hij zich steeds door grote minzaamheid.
Stellig niet altijd in die mate als in 1577, toen hij zijn tocht door de steden van
Noord-Holland deed: ,,allant par les villes ; s'il entendoit du bruit dans une
maison et qu'il vit qu'un mary et une femme se disputassent, il y entroit et les
exhortoit à la concorde avec une douceur incroyable. L'accord fait, le maître du
logis lui demandoit s'il ne vouloit point tâter de leur bière; le prince disoit qu'
ouy; la bière venue, le bourgeois, selon la mode du païs, buvoit le premier à sa
santé dans un vaisseau qu'ils
[12]
appellent une „canne” et qui d'ordinaire étoit de terre bleue, puis essuyant
l'écume de la bière avec la paume de la main, présentoit la „canne” au prince,
qui lui faisoit raison". Ontbroken heeft echter deze eenvoudige beminnelijkheid
tegenover „le menu peuple” bij hem nooit.
Dat deze eigenschap de Prins bij tijd en wijle grote populariteit heeft bezorgd,
laat zich gemakkelijk denken. „Bij tijd en wijle”, want hij is volstrekt niet
voortdurend populair geweest. Aan het eind van zijn leven was hij het
bijvoorbeeld, zoals later nog opzettelijker aan de orde zal moeten komen, bij een
groot deel onzer voorouders allerminst. Maar daar hebben andere tijden
tegenover gestaan. Tijden, waarin zijn populariteit zelfs zeer groot was. Waarin
men hem met tranen in de ogen zag voorbijgaan en hij er zich zelfs tegen
verzetten moest, dat men voor hem zou knielen, „ne demandant telle révérence
à luy estre faicte”. En al is dit nu zeker niet alleen aan zijn minzaamheid te
danken geweest, maar ook aan de spanning van de niet weinig gevaarlijke
toestand, waaraan de komst des Prinsen een eind had gemaakt : dat die
minzaamheid er mee een rol in gespeeld heeft laat zich toch onmogelijk
ontkennen. Anders had Granvelle stellig nooit, vol verbittering, nog tot in Mei
1582 de herinnering aan hem bewaard als aan een man, „qui sçavoit hanter,
converser et boyre avec eulx”, het volk, „et avec la langue les tyrer à ce qu'il
vouloit”.