Digitale uitgave van:

mate kalm en beheerst, dat wij hem nooit pathetisch of verbitterd zien worden;
zelfs bij het ontmoeten van grote teleurstellingen niet; en dat zijn jongere
broeder Lodewijk doorgaans een veel forsere indruk maakt dan hij.
Dat zulke karaktereigenschappen hem, die ze bezit, geschikter maken voor
een staatkundige dan voor een militaire carrière is zonder meer duidelijk. Even
als dat hij in godsdienstig opzicht niet licht voor het martelaarschap bestemd zal
blijken, omdat de vurigheid van geloof en de ijver om te belijden, die hiertoe
voeren, op zulk een bodem maar slecht tieren willen. Ten opzichte van de Prins
heeft dan ook zowel het een als het andere gegolden.
De vraag wat wij van de Prins als aanvoerder te denken hebben is grondig
nagegaan door Rachfahl. Met deze conclusie, dat wij het ervoor moeten houden,
dat hij een, niettegenstaande zijn jeugd, „geschickter und umsichtiger Feldherr”
geweest is. Men heeft hem bang van aanleg genoemd. Granvelle bijv. deed dat.
Maar,
1) F. Rachfahl, Wilh. von Oranien, Ed. II (Halle a. S. 1908) S. 873.
[25]
al was hij bedeesd en al heeft hem na de aanslag, die Jean Jaureguy op hem
pleegde, angstige wroeging vervuld over het vele bloed, dat hij had vergoten,
zodat het nodig was, dat zijn hofprediker l' Oiseleur de Villiers er hem op wees,
dat hij eerst niet voor eigen verantwoording, maar in dienst van Karel V had
gestreden, en later, toen hij niet meer op last van een ander handelde, voor „une
juste querelle” het zwaard had gevoerd: van lafheid, zodat hij zijn lijf en leven
niet durfde wagen, mag hij toch niet beschuldigd worden. Zelfs in een geval, dat
in dit opzicht nog meer eiste dan een gevecht doet, is hij immers niet te kort
geschoten. In Maart 1567 op de Meir te Antwerpen, toen een woedende
mensenmenigte van hem eiste, dat hij aan het hoofd der voorhanden gewapende
Jan van Marnix te Oostruweel te hulp zou snellen, en hij wel werkelijk op de
zinspreuk „saevis tranquillus in undis” recht toonde te hebben door
onverbiddelijk te weigeren en — er moge dan nog zoveel in hem omgegaan zijn:
,,wir wol sagen konnen wir seyen von Newen geboren" schrijft hij na afloop van
het oproer aan de graaf van Nieuwenaar — te blijven weigeren. Zeker is hij ook
in militair opzicht, in onderscheiding van Egmont — zoals zijn tijdgenoten het
uitgedrukt hebben — meer de man van het beraadslagen dan van het uitvoeren
geweest. Maar zolang er in de oorlog naast vechtofficieren ook strategen nodig
zijn, kan hem dat toch moeilijk in onze waardering een stempel van
minderwaardigheid opdrukken.
Echter staatsman was hij toch nog in hoger mate!
Door een brief onjuist te dateren heeft Gachard aanleiding tot de gedachte
gegeven, dat hij zich reeds op zijn zeventiende jaar met politieke
aangelegenheden bezighield. Doch ook al is die staatkundige belangstelling
[26]
op zó jeugdige leeftijd een fictie gebleken: daar wat in die datering 1550 heet
1556 moest wezen, heeft hij het toen hij drie en twintig was geworden stellig
gedaan. En daar is sedert nooit verandering in gekomen. Het vervolg van dit
boek zal er in overvloed de bewijzen van leveren.
Meer voor staatsman dan voor militair geschikt is, zeide ik, wie zich door zulk
een gebrek aan initiatief en door zulke kalmte als wij bij de Prins aantreffen