Digitale uitgave van:

[114]
samenkomst, die van 1 of 2 Dec. 1565, waarin men tot de formele constituering
van zijn Compromis overging, droeg zelfs een uitgesproken godsdienstig
karakter. Door Junius werd zij met een preek en gebed geopend.
Vergaderden daar te Spa edelen en toch toegewijde vrienden van het nieuwe
geloof? Wel heeft er in de adel dan een grote verschuiving plaats gehad sedert
Granvelle's verwijdering! Ja, en niet eens in dit opzicht alleen. Ook nog in dit
opzicht [oorspr. te dezen aanzien. GWD], dat de Ligue sindsdien in de oppositie
aan de lagere adel de voorrang is gaan laten. Maar ook zo is het laatste in dit
opzicht nog niet gezegd. Het is uiterst merkwaardig, maar nauwelijks is een deel
van die adel in de religiepartij meegezogen, of wij horen daar dezelfde radicale
klanken als ons — nadat de genoemde reis van Leclercq naar Duitsland op niets
is uitgelopen — ook in het algemeen daarin weer beginnen te treffen.
Een der mooiste brieven, die wij uit die dagen over hebben, die van Nicolaas
de Hames aan Lodewijk van Nassau, d.d. 27 Febr. 1566, legt van dit laatste een
sprekend getuigenis af. In de pas gehouden bijeenkomst van het Compromis,
vertelt hij daar — waarschijnlijk doelend op een vermeestering van Antwerpen —
hebben wij eenstemmig tot een gewapende onderneming besloten. Brederode,
die wij er alle bijzonderheden van hebben voorgelegd, „la trouve excellement
utile”. Anders echter de Prins, die wij er ook althans de algemene strekking van
hebben meegedeeld. Volgens deze is zij onuitvoerbaar; en ook — omdat „il n'est
encore d'oppinion d'user d'armes” — ongeoorloofd. Vandaar dat wij nu met groot
verlangen uw terugkomst tegemoet zien, in de hoop dat gij ons wel zult helpen
„à faire luyre le feu es 1)"
1) dans les.
[115]
ceurs de ses 1) Seigneurs icy par trop lent et sans vigueur”. Zij willen dat wij
tegenover het geweld der „loups affamez”, die ons verbannen en verbranden,
slechts „remonstrances, requestes et enfin parolles” stellen. „Tous les povres
fidèles sont esperdus voyans le remède si tardif; nous les avons consolés un
temps, leur promettans bref secours, mais je le voy trop esloigné par la tièdeté
de ceulx quy y debvroient estre les plus animés”. En toch: „la maladie et
corruption de notre corps public est plus grande que l'on la puisse guérir avec
des dous buuvages et syrops, il y fault adhiber une plus forte purgation ou
cautère”. „La grosse vérolle, tant plus on la flatte, tant plus elle s'aigrit”. „Notre
verolle est la corruption de la foy, de la justice, de la monnoye, debtes infinies,
abbaissement, voire presque une extermination de la noblesse, offices et
bénéfices es 2) mains de toutes personnes indignes : allés guérir cela avec
parolles”. Daarom nog eens: kom toch zo spoedig mogelijk hierheen, terwijl ge
meebrengt wat ge ons beloofd hebt: „certain traicté... touchant les causes pour
lesquelles l'inférieur Magistrat peult prendre les armes quant le supérieur dort ou
tyranize”.
Wie weet niet dat deze geest tenslotte in het Compromis ten volle tot zwijgen
is gebracht. De indiening van het bekende smeekschrift, op 5 April 1566 en
onder leiding van Hendrik van Brederode en graaf Lodewijk, terwijl de
deelnemers aan die plechtigheid geen andere wapenen droegen dan die,
waarmee een edelman destijds altijd was uitgerust, die eenvoudig tot zijn