Digitale uitgave van:

had, die hem daar tot woonvertrek heeft gediend 1), heeft hij de grootste
verandering doorgemaakt, die binnen de grenzen van zijn wezen maar denkbaar
was.
Ons te verbazen behoeft deze verandering niet. Integendeel, zij laat zich
geredelijk verklaren. De wilde vloed van leed, die Oranje in deze tijd
overstroomd heeft, maakt haar ontstaan alleszins begrijpelijk.
Daar was vooreerst de ellende, die hem in zijn gezinsleven heeft getroffen. Het
verlies van zijn zoon Philips Willem door diens ontvoering uit Leuven, met al de
onrust en onzekerheid omtrent hetgeen deze nog te wachten stond, die daaraan
noodzakelijkerwijs verbonden was. En de schipbreuk van zijn huwelijk met Anna
van Saksen.
Maar heel zelden treffen wij in Oranje's brieven persoonlijke uitingen en
gevoelsontboezemingen aan. Doch op het ogenblik, waarop hij — eindelijk voor
de veiligheid
1) Zie Oranje Nassau-museum, Jaarverslag over 1931 (1932) bldz. 32, 33.
[140]
van zijn kind toch te beducht geworden dan dat hij de schijn van weldra weer
naar de Nederlanden terug te zullen keren nog langer durfde handhaven — hem
bericht zendt dat hij ook naar Dillenburg moet komen, maar zijn bode bereikt
Leuven juist even te laat, het kwaad is al gebeurd : op dit moment gaat dat
harnas van zelfbedwang, waarbinnen hij gewend was zijn gemoedsleven
verborgen te houden, toch even open : „welchs dan uns, als dem vatter, neben
andern unsern vielfeltigen beschwerungen, damit der Almechtige uns teglich je
mehr und mehr heimbsucht und angreiffet, zu schmertzlicher bekhummernus,
trubsal und anfechtung thut geraichen. Wir wollen aber zu Seiner Allmechtigkeit
verhoffen und nicht zweiffeln, Er werde solch unser obligend creutz, schwermuth,
bekhummernus und unglucklichen zustandt nach Seinem göttlichen willen zu
rechter zeit miltern und zur besserung pringen”.
Toch waren de voren, die dit leed ten opzichte van zijn zoon in 's Prinsen hart
trok, nog maar oppervlakkig, vergeleken met die, waarvoor zijn mislukte
huwelijk aansprakelijk is te stellen. Hoe dit hem in die dagen werkelijk geknauwd
heeft laat zich gemakkelijk afleiden uit een brief aan de Prinses, waarin hij — het
was 11 November 1569 toen hij hem schreef — o. a. de volgende woorden tot
haar richtte „je... dis cessi pour vous ramentevoir de vostre obligation selon que
suis tenu de faire, tant par le commandement de Dieu que pour l'amitié que je
vous porte; affin que demain ou après advienge ce qui peult, je sois satisfaict à
ma conscience de vous avoir remonstré ce que devant Dieu et le monde estes
obligé; mesmement plus en ce tems que en ung aultre, où je suis en ces
perplexités, comme vous mesmes scavez, où il n'y at chose en ce monde qui
[141]
donne plus de consolation que de se voir consolez par sa femme et veoir que
avecque pacience elle démonstre vouloir suffrir la croix que le Toutpuissant
amvoie à son mari, mesmes quand c'est pour choses où il a pensé avancer la
gloire de Dieu et pourchasser la liberté de sa patrie...” „Je vous lesse penser, ma
femme, de veoir que vous, que estes ma femme, faictes difficulté de me venir
veoir, que espoir, en ces mienes misères, de consolation que je debvrois avoir
des aultres, qui ne me sont si prosche”.