Digitale uitgave van:

stellen, als die Karel zelf het in burgerlijk opzicht van de wereldlijke had gedaan.
Dat
[81]
Granvelle aan deze verandering geheel onschuldig geweest is, er eerst van
gehoord heeft toen zij al zo goed als beklonken was en zich nooit als een
bewonderaar ervan heeft laten kennen, is buiten twijfel. De mannen, die voor
haar aansprakelijk hadden moeten zijn gesteld, toen men er zijn ontevredenheid
over ging uiten — want veel kwaad bloed heeft zij gezet zijn — Viglius, Ruard
Tapper en Franciscus Sonnius geweest. Maar inderdaad vallen deed het odium
niettemin slechts op Granvelle. Was hij niet de man, die het meest van haar
profiteerde? Aartsbisschop van Mechelen, ja zelfs, na Pasen 1561, kardinaal werd
hij er immers door! Ook had hij een karaktereigenschap, die de valse verdenking
te dezen a. h. w. met geweld naar zich toetrok! In sterke mate hoogmoedig
wilde hij er nooit genoegen mee nemen de eigenlijke regeerder over 's lands
zaken in de Zeventien Gewesten te zijn; ieder moest ook terdege goed weten,
dat hij het was! Maar als iemand nu altijd en overal vertelt dat zijn Koning nooit
handelt dan op zijn aandrang en advies, hoe kan dan uitblijven dat men hem ook
verantwoordelijk gaat stellen voor wat bij uitzondering eens niet op zijn initiatief
is tot stand gekomen? En eindelijk : al was dan de uitbreiding der bisdommen
buiten hem om tot stand gekomen, hij had er zich, nadat anderen haar in het
leven hadden geroepen, toch wel in zóver mee bemoeid, dat hij getracht had er
een hefboom voor zijn politieke idealen uit te maken. Door te bewerken, dat de
nieuw te benoemen bisschoppen uit de inkomsten van een of andere rijke abdij
in hun diocese zouden worden gesalarieerd — waartoe het bisschoppelijke en het
abtsambt dan in één hand moesten worden gelegd — had hij immers tevens
weten te verkrijgen, dat de invloed der geestelijkheid in de gewestelijke Staten,
[82]
die tot dusver bij de vrij onafhankelijke leiders uit de kloosterorden was geweest,
nu aan een categorie mannen kwam, die hun ambt nooit hadden kunnen krijgen
en nooit zouden kunnen behouden indien zij niet rondom pauselijk waren
geweest en bleven.
Oorspronkelijk is het alleen de adel geweest, die door dit alles de lust voelde
opkomen de machtige raadsman, meer eigenlijk nog leidsman der landvoogdes,
zijn graf te graven. Geen wonder. Het eenvoudige volk stond vrijwel buiten de
ingevoerde veranderingen. Maar die adel, omgekeerd, was er ten nauwste bij
betrokken. In de oprichtingsbul was immers tevens bepaald, dat men, om
bisschop te kunnen worden, de graad van doctor in de theologie moest bezitten.
En zo zagen de graven en jonkers zich opeens uitgesloten van de verkrijging van
een eervol ambt en van inkomsten, die ze door de bank best konden gebruiken.
Op de duur evenwel begon ook het volk van de derde stand tegen „den roden
hoed”, zoals hij in de brieven van de tijd dikwijls heet, in het harnas te komen.
Getuige wat Lodewijk van Nassau eens over zijn bewind aan Willem van Hessen
schreef: „der gemeine mann ist mit dissem regiment gar ubell zu frieden”. „Gar
ubell zu frieden” alleen maar? De Engelsman Thomas Gresham althans drukte
zich nog wat sterker uit dan zo. In zijn correspondentie uit die jaren toch heet
Brussels ongekroonde Koning meermalen niet minder dan „hated of all men” 1).