Digitale uitgave van:

défaut ontaardde — zijn aan iets blijven hangen ook nadat de tijd ervoor voorbij
was gegaan.
Ook van deze eigenschap zal dit boek in overvloed voorbeelden opleveren. Op
haar best zien wij haar zich bij voorbeeld in 1573 en 1574 tegenover Marnix van
St. Aldegonde openbaren, toen de ellendige toestand dier jaren zelfs deze
vertrouwde medewerker van de Prins een paar maal met défaitisme besmette,
zodat hij — mits de Calvinisten verlof kregen, al of niet met meeneming hunner
goederen, het land te verlaten van voortzetting van het verzet tegen de Koning
af wilde zien. De Prins wilde daar toen niets van weten. Vrede? Natuurlijk, hoe
eer hoe liever. Maar nooit dan op deze twee voorwaarden : Alva en zijn
Spanjaarden buiten onze grenzen, en de oude privilegiën hersteld! Voor de
navolging van welke voorwaarden dan bovendien nog deugdelijke waarborgen
behoorden te worden gesteld, omdat het concilie van Constanz indertijd immers
het beginsel had geproclameerd, dat men tegenover ketters zijn woord niet
behoeft te houden.
Dat de Prins op deze manier heel veel tot stand heeft gebracht is buiten kijf.
Maar of hij het proces onzer worsteling om onafhankelijkheid er niet ook wel
eens door belemmerd heeft? Nu en dan toch ging — als gezegd — deze
vasthoudendheid zó ver, dat het hem moeilijk viel wanneer het getij verliep de
bakens te verzetten.
[29]
Een duidelijk voorbeeld daarvan hebben de gebeurtenissen van 1566 en 1567
te zien gegeven, toen Oranje maar bleef en bleef strijden voor aanneming, door
de Calvinisten, van de Confessie van Augsburg, ook toen die bevolkingsgroep al
heel beslist getoond had hiervan niets te willen weten en nog alleen heil te
verwachten van gewapend verzet in samenwerking met de enige Duitse vorst,
die ook bezwaren tegen de Augsburgse Belijdenis had, keurvorst Frederik III van
de Palts 1). Ja, er zijn er geweest, die beweerd hebben, dat eigenlijk 's Prinsen
gehele leven wel als getuige van de genoemde karaktereigenaardigheid kan
worden in het geweer gebracht. 's Prinsen gehele leven, althans voor zover het
gestreden heeft voor de invoering van godsdienstvrijheid. Duidelijk bleek, zegt
men dan, die godsdienstvrijheid in zijn tijd uiterst moeilijk, feitelijk zelfs
onmogelijk bereikbaar. En toch zien wij Oranje zich in het streven om haar
ingevoerd te krijgen bijna zijn gehele leven lang mordicus vastbijten. De vraag,
die Kernkamp naar aanleiding hiervan heeft opgeworpen, met de duidelijke
neiging om haar ontkennend te beantwoorden, de vraag of hij dan toch eigenlijk
wel een groot staatsman geweest is 2), past hier m. i. niet; want op den duur
heeft hij zijn tolerantie-ideaal immers wel degelijk laten glippen; en bovendien :
wat een ontzaglijke belangen stonden bij het al of niet vasthouden hieraan niet
op het spel! Niet minder dan het bijeenblijven of van elkaar gescheurd worden
van de Nederlanden. Maar zóveel laat zich uit
1) Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheid-kunde, 6e Rks, Dl IX, bldz. 36-40.
2) G. W. Kernkamp, Van menschen en tijden, Dl I (Haarlem 1931) bldz. 233, 234.
[30]
Oranje's optreden in dit geval toch wel afleiden: dat zijn karakter meer naar te
grote onverzettelijkheid neigde dan naar het omgooien van het roer eer dit nog