Digitale uitgave van:

indt in. En stel hij liet zich hier toch niet toe brengen? Dan ware er immers nog
niets voor hem te bereiken als wij eensgezind handelden! Een losgemaakte,
uiteengevallen takkenbos moge gemakkelijk te breken zijn : stevig
samengesnoerd laat zij zich zelfs door de krachtigste vuisten niet knakken.
Welnu! aan deze zo vurigen wens naar eenheid heeft de Gentse Pacificatie
ruimschoots beantwoord. „Les inhabitants de tous ces Pays Bas” zouden
samenwerken om de Spaanse troepen weg te krijgen. In de toekomst zouden
noodzakelijke maatregelen door de Staten-Generaal getroffen moeten worden.
Verkeer en handel zouden overal in de Zeventien Gewesten voor elke
Nederlander gelijkelijk open staan, met het oog
[229]
waarop de in de laatste jaren ontstane waardeverschillen in zake de munt zo
spoedig mogelijk zouden worden uitgewist. En allen die, buiten Holland en
Zeeland woonachtig, niettemin in deze provinciën onroerend goed bezaten,
zouden volledig in het bezit en genot daarvan, waarvan zij sedert 1572 verstoken
waren geweest, worden hersteld.
Allen die zulk goed bezaten! Zoals artikel 20 van het Gentse stuk uitdrukkelijk
zegt: niet alleen de wereldlijke bezitters, maar ook „tous Prelatz et autres
personnes Ecclesiasticques”.
Maken deze woorden iemand misschien nieuwsgierig naar de regelingen, die
de Pacificatie in godsdienstig opzicht trof? Ook in deze zag de Prins naar blijken
zal — zijn wensen voor het grootste deel vervuld.
Niettegenstaande zijn Hollands-Zeeuwse jaren, waarin hij onder geheel andere
omstandigheden had geleefd, was Oranje's ideaal ten opzichte van dit
voornaamste punt sedert het verzet tegen de Koning begon in het geheel niet
gewijzigd.
Dit lijkt misschien wel een wat gewaagde bewering. Onwillekeurig toch denkt
iemand in dit verband aan het lot der bekende „Gorkumse martelaren”; aan de
moord in Juli 1572 op een twintigtal pastoors en Franciscaner monniken
gepleegd; en aan het droevig einde van de Delftse pater Musius in December
daaraanvolgende. En stellig! hierbij zijn de dramatis personae zó opgetreden, dat
de Raad van Beroerte het hun zelfs niet had kunnen verbeteren en het begrip
menselijkheid er niet eens mee in verband kan worden gebracht, laat staan dan
dat van tolerantie. Maar vergeten mag hierbij niet, dat deze feiten voor de tijd,
waarin zij voorgevallen zijn, in het minst geen represen-
[230]
tatief karakter hebben gedragen. Wraaknemingen over gebeurtenissen uit 1567
zijn ze geweest. Uitingen van de geest der Watergeuzen, die — naar reeds bleek
bij het Calvinistische deel der bevolking even slecht stonden aangeschreven als
bij de Rooms Katholieken. En niet het minst openbaringen van de ellendige
inborst en de brutaliteit van Lumey, die zich nooit aan de Prins heeft gestoord,
integendeel de hartstocht had deze tegen te werken en, dank zij de
omstandigheden, totdat hij in 1573 ontslagen werd daartoe maar al te veel
gelegenheid heeft gehad. Maar volstrekt geen daden, die kenmerkend zijn
geweest voor het Protestantisme in zijn geheel. En eerst recht geen bewijzen van
wat Oranje bezield heeft. Staat het vast dat Oranje de dood van Musius betreurd
heeft en zich tegen de moord te Gorkum zoveel hem doenlijk was verzet : er is
ook geen twijfel aan of hij heeft, zo dikwijls hij vrij was om te handelen en te